Czas powstania: XVIII w. kolegium jezuickie, przebudowane na pałac w XIX w.
Opis cech fizycznych: Pałac-dawne kolegium jezuickie stoi w centrum miasta Łaszczów, w otoczeniu parku, przy głównej drodze. Z budynku zachowały się dziś tylko ceglane mury, z widocznymi gdzieniegdzie śladami tynków. Piętrowy, pozbawiony dachu, okien, drzwi, na planie prostokąta. Kilka lat temu odsłonięty przez wycinkę samosiewów i ogrodzony siatką. Czeka na remont. Obok budynku wznosi się murowana dawna oficyna, będąca w ruinie.
Opis kontekstów historycznych W 1736 r. Józef Łaszcz sprowadził do Łaszczowa jezuitów i rozpoczął budowę murowanego kościoła i kolegium dla tego zakonu. Śmierć fundatora na wiele lat przerwała prace budowlane, gdyż spadkobierca Franciszek Salezy Potocki najpierw zbudował kościół parafialny, istniejący do dzisiaj, a dopiero od 1751 r. wspierał budowę świątyni jezuickiej. W 1756 r. zapewne w części budowanej świątyni, została urządzona tymczasowa kaplica, a jezuici wprowadzili się do części nowego gmachu. W 1773 r. po kasacie zakonu zakonnicy opuścili Łaszczów. Kościół nie był wówczas jeszcze ukończony, miał mury w surowym stanie. W latach 1818-1819 nowy właściciel Łaszczowa Franciszek Robert Łukowski kazał rozebrać mury kościoła, a siedzibę jezuitów (klasztor) przeznaczył na cele mieszkalne – na pałac. W 1833 r. właścicielami Łaszczowa zostali Róża i Piotr Szeptyccy, a w 1837 r. brat Piotra Józef Szeptycki. Po jego śmierci w 1843 r. właścicielem został jego bratanek Jan Kanty Szeptycki, żonaty z Zofią Fredro-córką Aleksandra Fredry. W 1912 r. Łaszczów przejął syn Jana i Zofii Aleksander Szeptycki. Aleksander wraz z żoną Izabelą, w 1899 r. przenieśli się na stałe z dworu w Grodysłąwicach do Łaszczowa i zamieszkali w dawnym kolegium-pałacu. Aleksander Szeptycki w latach 1911-1912 przebudował kolegium-pałac. Projektantem przebudowy był znany architekt Teodor Talowski. Wówczas dobudowano do pałacu skrzydło boczne, nadając planowi budowli kształt litery „T”. Również w otaczającym pałac parku dokonano zmian, dokonują nowych nasadzeń. Podczas tzw. Bitwy pod Komarowem w 1914 r. w pomieszczeniach pałacu umieszczono szpital wojskowy. W kolejnym,1915 r. jeszcze nie ukończona przebudowa pałacu została zniszczona przez pożar, gdyż w dniu 29 czerwca 1915 r. wycofujące się wojska rosyjskie podłożyły ogień. W latach 1916-1917 najstarsza część budowli została zabezpieczona przez nakrycie prowizorycznym dachem, natomiast w 1926 r. zostało rozebrane nowe skrzydło, które zostało najbardziej uszkodzone przez pożar. Ocalała z pożaru oficyna w dwudziestoleciu międzywojennym pełniła funkcję zastępczego domu mieszkalnego. Podczas II wojny światowej wojska niemieckie rozebrały resztki murów dawnego kościoła jezuickiego, a z uzyskanego materiału pobudowali drogę do Dołhobyczowa. Ruiny kolegium – pałacu nadal były puste i opuszczone. W takim stanie istnieją do dnia dzisiejszego.
W roku 2010 pałac wrócił do potomków rodziny Szeptyckich, którzy założyli Fundację Rodu Szeptyckich (działa od 2006 r.), chcą odbudować pałac i ulokować w nim Dom Komedii Aleksandra Fredry.
We wnętrzu pałacu, w czasach Szeptyckich mieściło się wiele dzieł sztuki, m.in. akwarele Julisza Kossaka, sztychy Piranesiego, portrety rodzinne pędzla Tomasza Lisiewicza, stare meble, pasy słuckie, kolekcja kamei i wiele innych cennych przedmiotów.
Województwo: lubelskie
Gmina: Łaszczów