Czas powstania
Wytyczenie rynku, głównego placu w Mstowie, związane jest z początkiem istnienia tej miejscowości, które przypada na XII wiek.
Opis cech fizycznych wprowadzonego Gminnego Cudu Regionu
Kompozycja rynku w Mstowie powstała na planie zbliżonym do trapezu. Poszerza się w kierunku południowo-wschodnim, gdzie pierzeje uległy odkształceniu w stronę ul. Wolności, dawnej głównej drogi wylotowej z miasta. Rynek nie posiada tradycyjnego układu ulic wylotowych, z uwagi na istnienie tylko jednej przeprawy mostowej na Warcie. Rzeka otacza miasto łukiem od północy i zachodu i w tych kierunkach nie było konieczności budowania ulic. W pierzei północnej zbudowano natomiast ulicę w kierunku mostu warcianego. Do 1811 w rynku stał ratusz (rozebrany). W 1879 zabudowa rynkowa spłonęła, ale uzupełniono ją do końca XIX wieku. Najcenniejsze kamienice są zlokalizowane w południowej pierzei. Jedna z nich pełni rolę Gminnego Ośrodka Kultury (na jej elewacji wmurowana jest tablica pamiątkowa ku czci Tadeusza Kościuszki z 1917). W elewacji północnej przeważają obiekty wybudowane po 1990 o nie zawsze harmonijnej kolorystyce i proporcjach. Płyta rynku rozdzielona jest drogą w proporcji 1 do 2. W centralnej części placu zachowana jest roślinność wysoka. Po II wojnie światowej ⅓ powierzchni rynkowej służyła celom transportowym – był tu parking i przystanek komunikacji autobusowej. W zachodniej części istniał skwer z pomnikiem Adama Mickiewicza z 1955. W 2007, podczas rewaloryzacji rynku, pomnik przesunięto w kierunku zachodnim. Wtedy też wprowadzono małą architekturę – stoliki do gry w szachy, ławki, oprawy koszy i latarni, uzupełniono zieleń, tworząc strefy wypoczynkowe i zbudowano wysepkę ze studnią miejską.
Opis kontekstów historycznych
Pierwsza historyczna pisana wzmianka o Mstowie pochodzi z 1193 roku. Miejscowość została wówczas wymieniona (w formie Mstou) w bulli papieża Celestyna III jako własność kanoników regularnych laterańskich na Piasku we Wrocławiu. Istnieją jednak przesłanki, że miejscowość istniała już wcześniej – Jan Długosz zamieścił wzmiankę o Mstowie opisując życie Piotra Własta, zmarłego przed tą datą.
W połowie XIII wieku miejscowość miała już wczesnomiejski charakter, funkcjonowały tu już targ, komora celna, karczmy, młyn i folusz. Rozwojowi miejscowości sprzyjało położenie na szlaku handlowym z Krakowa do Wielkopolski. 10 czerwca 1279 roku, lub w roku 1278, Bolesław Wstydliwy zezwolił na utworzenie w Mstowie miasta na prawie średzkim. Lokacja Mstowa nastąpiła na gruntach dawnej osady, którą jedynie uregulowano przestrzennie. Do XIV wieku Mstów był stolicą opola, potem stolica została przeniesiona do Olsztyna. Miasto zachowało obowiązek udzielania stacji.
Do XVI wieku Mstów był największym miastem w regionie, przewyższającym znaczeniem Częstochowę. Miejscowość kilkukrotnie odwiedzali władcy Polski: Władysław Łokietek, Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Władysław IV Waza, Jan Kazimierz, Zygmunt August.
Dane identyfikacyjneWojewództwo: śląskie
Gmina: Mstów