XV w.
Kościół pod wezwaniem św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty został wybudowany na początku XV wieku. W ciągu wieków kilkakrotnie doszło do zmiany jego wezwania i tak był to kościół Najświętszej Marii Panny, Nawiedzenia NMP, Wniebowzięcia NMP, by ostatecznie powrócić do pierwszego patrona.
Obecna bryła kościoła powstała na przełomie XVII i XVIII wieku. Zbudowana jest na typowo polskim planie krzyża. Wnętrze kościoła jest barokowe. Kościół św. Mateusza był przebudowywany w latach 1792- 1795.
Do fasady zachodniej w 1877-1878 r. została przystawiona wieża nadbudowana na kruchcie. Wieżę przebudowano w latach 1924-28. Podczas II wojny światowej pociski uszkodziły ściany kościoła. Prace remontowe prowadzone pod kierownictwem inż. Roguckiego doprowadziły kościół do stanu sprzed wojny. W ubiegłowiecznym wystroju kościoła dominował późny barok i rokoko. W tym stylu są wykonane ołtarze, sprzęt kościelny, rzeźby, feretrony i obrazy. Typowy styl rokokowy reprezentują: ambona, dwa konfesjonały, ławy oraz organy. Z XIX wieku pochodzą : krzyż ołtarzowy, neogotycki kielich mszalny, szafka, dwa krucyfiksy procesyjne, berła procesyjne, lichtarz paschalny, krucyfiks, pasyjka ołtarzowa, konfesjonał, obraz św. Daniela oraz kilka ornatów.
W kościele znajduje się wiele przedmiotów zabytkowych. W ołtarzu głównym obraz “Ukrzyżowanie” pędzla Tomasza Dolabelli (XVII w.). Ołtarz MB Różańcowej jest datowany na początek XVIII wieku. Obraz MB Niepokalanie Poczętej pochodzi z początku XVII w. Obrazy św. Józefa i św. Mateusza, znajdujące się w ołtarzu po prawej stronie tęczy, pochodzą z II połowy tegoż stulecia. Organy były zbudowane w XVIII stuleciu, natomiast chrzcielnica i portal z czarnego marmuru pochodzą z XVII w. Rzeźby św. Wojciecha i św. Stanisława, odnowione na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku z nawy głównej są datowane na XVII w. W kościele znajdują się trzy epitafia – Jana Mieleckiego herbu Gryf – marszałka wielkiego koronnego, drugie ku czci Józefa Małachowskiego herbu Nałęcz, trzecie poświęcone pamięci Michała Ossolińskiego herbu Topór, kasztelana czchowskiego.
W zamurowanych podziemiach kościoła spoczywają założyciele i dawni właściciele miasta – rycerska rodzina Mieleckich herbu Gryf.
W 2006 r. papież Benedykt XVI podniósł kościół parafialny do rangi bazyliki mniejszej. Świątynię otacza wymurowane w XVIII w. ogrodzenie. We wnękach muru okalającego bazylikę umieszczono stacje Drogi Krzyżowej w technice metaloplastycznej (wyk. Rafał Kieć). Przy zachodniej stronie muru stoi krzyż misyjny, a obok we wnęce muru – płaskorzeźba „św. Jan Paweł II”. Ponadto na murze po prawej stronie tejże płaskorzeźby, umieszczono tablice upamiętniające: Sybiraków, żołnierzy i ofiary II wojny światowej oraz represjonowanych żołnierzy-górników w latach 1949-1959. Na murze po drugiej stronie wyjścia na ulicę bł. ks. Romana Sitki znajduje się „Ściana Katyńska” z kilkudziesięcioma tabliczkami mieleckich ofiar zbrodni NKWD, zabitych w kwietniu 1940 r. w Katyniu, Ostaszkowie, Miednoje i innych miejscach kaźni oraz tablica upamiętniająca samolotową katastrofę smoleńską 10 IV 2010 r.
Województwo: podkarpackie
Gmina: Mielec
