Czas powstania
Kościół postawiono około 1347 roku (nie zachował się akt erekcyjny), konsekracja miała miejsce w pierwszą niedzielę po św. Marcinie 1370 roku.
Opis cech fizycznych
Kościół usytuowany jest na równym terenie w centrum wsi, przy skrzyżowaniu dróg, niedaleko dawnego dworu Skotnickich i szkoły. W skład zespołu kościelnego wchodzą: kościół z XIV wieku, dzwonnica z XIX wieku z dwoma dzwonami z XVII wieku, figura św. Jana Chrzciciela z XVIII wieku i cmentarz przykościelny ze starodrzewem ogrodzony parkanem z XIX wieku. Poza parkanem znajduje się plebania i zabudowania gospodarcze. Kościół oraz oddalony od niego cmentarz w Skotnikach wpisano do rejestru zabytków nieruchomych województwa świętokrzyskiego.
Kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela jest budowlą gotycką, zachowaną w prawie niezmienionej formie, orientowaną, typu pokutnego (nie posiada wejścia głównego w zachodniej ścianie nawy). Murowany z cegły w układzie polskim. Zakrystia jest otynkowana. Kościół jest nawowy, prostopadłościenny, nakryty dachem dwuspadkowym. Prezbiterium niższe i węższe od nawy, od północy przylega do niego dwukondygnacyjna zakrystia. Całość nakryta jest odrębnym, wielopołaciowym dachem. Do południowej ściany nawy dobudowana jest prostopadłościenna kruchta, niższa od prezbiterium i nakryta osobnym dachem. Sklepienie wsparte jest na filarze usytuowanym w środku korpusu, gwiaździste, prezbiterium nakryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym, zaś zakrystia nakryta dwoma przęsłami sklepienia krzyżowo-żebrowego. Na zwornikach w nawie i prezbiterium herby Bogoria i jeden herb Jastrzębiec.
Wyposażenie wnętrza jest rokokowe, wykonane około 1770 r. w warsztacie sandomierskim. Portal z kruchty do nawy XIV-wieczny, kamienny, drzwi z tego samego okresu, okute, z herbem Bogoria (analogiczny portal i drzwi z prezbiterium do zakrystii). Na ścianie tęczowej i w łuku tęczowym polichromie gotyckie. Cztery ołtarze: główny z rzeźbionym krucyfiksem, boczny na ścianie północnej z obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem i na zasuwie św. Jana Kantego, na ścianie północnej z obrazem Przemienienia Pańskiego i na zasuwie św. Józefa, za chrzcielnicą ołtarz z obrazem św. Jana Chrzciciela (chrzest Pana Jezusa). Na ścianie północnej koło organów obraz Jarosława Bogorii. Obok wyjścia z nawy do kruchty kartusz z herbami Nałęcz i Janina. W kruchcie epitafia pamiątkowe, jedno, nieczytelne już, epitafium także na ścianie północnej nawy.
Opis kontekstów historycznych
Inicjatorem powstania kościoła i parafii skotnickiej był Jarosław ze Skotnik z rodu Bogoriów, arcybiskup gnieźnieński w latach 1342-1374. Wspólnie z bratem Mikołajem ufundował świątynię około 1347 roku. W 1355 roku uposażył ją dziesięciną biskup krakowski Bodzanta. Konsekracja kościoła odbyła się w 1370 roku. Patronat nad kościołem sprawowali aktualni dziedzice Skotnik, później także dziedzice Ostrołęki.
Nawa przykryta była początkowo drewnianym stropem, prezbiterium było sklepione, od północy przylegała niewielka zakrystia. Wejścia do kościoła w ścianie południowej nie poprzedzała kruchta. Wnętrze nawy oraz prezbiterium ozdabiały przepiękne freski, częściowo zachowane do dziś.
W kościele znajdowały się kiedyś dwie krypty, obie zostały zniszczone w czasie powodzi w 1813 roku. Filar, uszkodzony wylewem Wisły w 1582 roku, był dwukrotnie wzmacniany. Gruntowny remont przeprowadzono w drugiej połowie XVIII w., wtedy też dobudowano kruchtę, przedsionek i kondygnację nad zakrystią. Drewnianą zakrystię zastąpiono murowaną, ustawiono figurę św. Jana Chrzciciela. W XIX w. przekształcony został zachodni szczyt kościoła, na kalenicy dachu wzniesiono sygnaturkę, a cały zespół kościelny, obejmujący stary cmentarz, został otoczony kamiennym murem. Po roku 1900 od południa dobudowano kruchtę zwieńczoną ażurową attyką. Wtedy też przemurowano szczyt kościoła, ale wskutek błędu konstrukcyjnego runął podczas burzy w 1907 r. Kościół odnawiano po obu wojnach światowych oraz w latach 70. i 80. XX wieku.
