Czas powstania
Nie ma konkretnej daty przypisanej do powstania Goraja. W źródłach można znaleźć informacje o roku 1377, 1375 i 1389. Wiadomo natomiast, że erekcja parafii w Goraju nastąpiła w w 1379 roku, co wiąże się z tym, że Goraj musiał być już wtedy miastem.
Opis cech fizycznych
Goraj wyróżnia się najstarszą lokacją miejską na terenie całego powiatu biłgorajskiego, bowiem jego początki sięgają XIV wieku. Jego powstanie miało duże znaczenie dla rozwoju stałego osadnictwa w tym regionie.
Zabudowa Goraja swoim układem nawiązuje do średniowiecznych, regularnych założeń. Mieści się tu prostokątny rynek i uliczki wybiegające z jego naroży. Do momentu powstania kościoła, czyli do końca XVIII wieku, zabudowa miasta było wyłącznie drewniana (wybudowany w kościół był już murowany).
W Goraju występowały cztery typy budynków przyrynkowych. Znajdowały się one na wąskich działkach, przez co najczęściej ustawiano je szczytowo. Częstym było to, że na całej długości budynku znajdowała się sieć zajezdna z wielkimi wrotami. Najczęściej występującym typem budynków mieszkalnych były te posiadające sień, komorę i izbę.
Wśród budynków możemy wyróżnić głównie domy z podcieniami oparte na pięciu słupach, najczęściej dwutraktowe. Występowały także domy wielotraktowe z czterosłupowym podcieniem oraz te z trzysłupowym podcieniem i najrzadziej występujące – z sześciosłupowym podcieniem.
W tych ostatnich najprawdopodobniej mieściły się karczmy lub zajazdy. Podcienia opierały się na pięknie profilowanych słupach.Budynki przyrynkowe zdecydowanie wyróżniały się na tle zabudowań z pobliskich miejscowości.
Jak pisał K. Moszyński w Budownictwie ludowym w okolicy Zamościa:
Owe domy podcieniowe nie mogą się jednak równać z temi, jakie podał Łopaciński z bliskiego Goraja; nie ma tu ani tak pięknych słupów, ani tak pięknie wycinanych odrzwi
Budynki rolników mieściły się dalej od rynku. Były to już mieszkania skromniejsze, najczęściej mieściły sień, izbę i komorę. Od strony ulicy często można było spotkać ogródek. Te budynki usytuowane były na działakach o większej powierzchni niż te przyrynkowe.
Budynki składające się na tak wyjątkową zabudowę Goraja zostały spalone w czasie I wojny światowej. Zostały one jednak odbudowane, a jako materiał budowlany wykorzystano zachowane drewno. W 1940 roku spaliła się prawie cała zabudowa Goraja. Odbudowana została po wojnie, jednak nie zachowano pierwotnego rodzaju architektury. Zachował się natomiast układ urbanistyczny.
Opis cech historycznych
Osada a następnie miasto Goraj powstało w XIV wieku (nie ma przypisanego konkretnego roku założenia). Nadania „castrum nostrum Goray alio Lada… cum villis Lada, Radzięcin…” Dymitrowi z przydomkiem „Goray” najprawdopodobniej dokonał Kazimierz Wielki, z późniejszym potwierdzeniem Ludwika Węgierskiego. Nadanie Goraja Dymitrowi zostało także potwierdzone przez Władysława Jagiełłę w 1389 roku.
Dymitr z Goraja oraz później jego rodzina posiadali Goraj do 1508 roku, kiedy to miasto przeszło w ręce Mikołaja Firleja z Dąbrowicy. W późniejszym czasie właścicielami byli Wiktor Sienieński, Andrzej Górka i jego syn Stanisław i Paweł Trojanowski. Ten ostatni sprzedał dobra gorajskie Janowi Zamoyskiemu w 1595 roku. Po tym wydarzeniu Goraj został włączony do ordynacji zamojskiej.
Od początków swojego istnienia Goraj był ośrodkiem typowo rzemieślniczym ze szczególnym uwzględnieniem przemysłu tkackiego i szewskiego. Osiedlili się tu także sukiennicy niemieccy.
Prawa miejskie zostały odebrane Gorajowi po klęsce powstania styczniowego. Został on zamieniony w osadę dokładnie 13 stycznia 1870 roku. W 2021 roku Goraj odzyskał prawa miejskie.
