Czas powstania: 1325 rok.
Opis cech fizycznych wprowadzonego cudu:
Budynek murowany z kamienia ciosanego, kryty dachówką ceramiczną. Przez wieki przebudowywany i odnawiany.
Opis kontekstów historycznych:
Jak podaje kronika Jana Długosza kościół murowany został zbudowany w 1446 r. Inny czas budowy podaje XIX-wieczny badacz zabytków W. Łuszczkiewicz, który odczytał umieszczoną na sklepieniu datę 1479 r. Przyjmuje się, iż w roku 1479 mogła nastąpić budowa kościoła po zniszczeniach spowodowanych przez najazd Węgrów w 1474 r. Z tego czasu mogło pochodzić zachowane do ostatniej wojny sklepienie prezbiterium. Do wzniesienia przyczyniło się ówczesne mieszczaństwo i okoliczna szlachta. Fundacja kościoła jest związana przede wszystkim z osobami Mikołaja i Stanisława Cielątków. Zachował się opis kościoła z wizytacji biskupiej z 1596 r. Wtedy Kościół nosił wezwanie Wniebowstąpienia N.M.P. i Wszystkich Świętych.
Miała sklepione prezbiterium. Korpus przykryty był stropem drewnianym. Istniała boczna kaplica murowana nakryta stropem drewnianym. Było w nim 5 ołtarzy, szósty ustawiony był w kaplicy. W 1611 r. dobudowano do kościoła nową kaplicę murowaną z cegieł pw. św. Anny.
W 1743 r. kościół był remontowany. Wykonano sklepienie beczkowe nawy głównej, oparte na filarach wewnętrznych, które przetrwało do 1784 r. Zlikwidowano cmentarz przykościelny. W 1826 r. kościół trawił pożar.
Jego bryła niewiele różniła się od dzisiejszej. Mury były otynkowane. Nie przetrwała do dziś sygnaturka wieńcząca kalenicę dachu. W 1883 r. kościół restaurowano. Wykonano nowy dach kryty blachą, odnowiono elewację. W 1909 r. odbito tynki na elewacjach prezbiterium, odsłaniając kamienną strukturę murów. Jesienią 1944 r. kościół został podpalony, przez odział kpt. Kindermana. Do czasu odbudowy świątyni parafianie korzystali z kaplicy cmentarnej. W latach 1946-56 przeprowadzono remont kościoła.
W czasie ostrzału Jasła przez Niemców, w jesieni 1944 roku spłonął doszczętnie dach świątyni i niemal całe ruchome wyposażenie, zawaliły się sklepienia. Zniszczenia spowodowały utratę ściennych malowideł z końca XV w. Po wojnie, w niezabezpieczonym kościele doszło do dalszej destrukcji. W latach 1946 – 1956 przeprowadzono prace konserwatorskie.
Najstarsza świątynia Fara o kamiennych murach jest głównym ośrodkiem religijnym od 6 wieków. Kościół ten był jednym z ważnych elementów miasta średniowiecznego. Jej wysoka bryła dominowała nad dawną zabudową Jasła. Mimo podwyższenia gabarytów tej zabudowy, kościół jest nadal ważnym elementem w sylwetce Starego Miasta. W razie potrzeby spełniał funkcje obronną. Obronny walor świątyni, jej trwałość, pokazywały gdzie szukać wsparcia w momentach zagrożenia dla katolickiej społeczności miasta Jasła. Kościół obsługiwał rozległe parafie, do której obok miasta należało kilka okolicznych wsi. Był siedzibą dekanatu. Opisy miasta w przewodnikach turystycznych i encyklopediach wymieniają Kościół jako wartościowy obiekt. Począwszy od lat 70. XIX w. stał się przedmiotem zainteresowań historyków sztuki. Zauważono wówczas jego wyjątkową wartość zabytkową. W związku z tym renowacja świątyni XX w. została powierzona znanym i doświadczonym architektom krakowskim. W 1925 r. jako jedyny obiekt w Jaśle został wpisany do rejestru zabytków. Po tragedii zniszczenia miasta w 1944 r., mieszkańcy chcąc ratować zabytkową świątynię, zwrócili się o opinie i wskazania w sprawie jej odbudowy do prof. Adolfa Szyszko-Bohusza z Krakowa, znawcy architektury średniowiecznej.
Kościół kolegiacki Fara w Jaśle należy do nielicznych przykładów gotyckich budowli sakralnych na tym terenie wzniesionym z kamienia łamanego. Ma wydłużone prezbiterium zamknięte sklepieniem krzyżowo-żebrowym o dekoracyjno-profilowanych żebrach z kartuszami i zwornikami. W nich umieszczone są herby fundatorów. W tylnej części umieszczony jest drewniany chór muzyczny. Przy prezbiterium znajduje się zakrystia sklepiona kolebką ostrołukową. Kościół posiada jedną kaplicę dobudowaną do nawy.
Monumentalność budowli podkreśla struktura murów o kamiennym zróżnicowanym wątku. W elewacjach nawy widoczne są ślady ciągłego gzymsu podokiennego, który nad portalem głównym zakreśla uskok. Ciekawym elementem architektonicznym jest boczna cylindryczna wieżyczka umieszczona między prezbiterium a nawą. Nadaje ona elewacji południowej malowniczości, a zarazem tajemniczości. Mieści ona schody na poddasze. Wejście do niej umieszczone w prezbiterium.
Fara jest najstarszym pomnikiem historii Jasła. Ma to duże znaczenie dla tradycji i tożsamości miasta. Kościołowi w czasie odbudowy po pożarze w 1944 roku przywrócono częściowo gotycki charakter. Nie udało się w pełni odtworzyć urokliwej finezji oryginału. W 1996 roku przystąpiono do remontu kościoła, niemniej jednak jak okazało się prace remontowe wymagały gruntownej koordynacji i pokierowania administracyjnego i organizacyjnego oraz wielu uzgodnień związanych z ochroną zabytków. Sprawą tą zajęła się Kuria Diecezjalna w Rzeszowie. Ks. Zbigniew Irzyk proboszcz parafii Fara, dziekan dekanatu Jasło-Wschód widział potrzeby pilnego czynienia starań o remont kościoła. Z chwilą powierzenia ks. Irzykowi misji administratora parafii farnej w Jaśle, rozpoczęto zabiegi o zezwolenie na przeprowadzenie. W wyniku starań, już 13 stycznia 1998 r. dokonane zostały oględziny obiektu z udziałem konserwatora zabytków.
Po roku 1989 gdy lokalna społeczność mogła zacząć bardziej samodzielnie myśleć o losach swojego miasta, większą uwagę zwrócono na tradycję i historię, które ukształtowały miejscowe środowisko. Dokonano zewnętrznego remontu kościoła, z aranżacją wnętrza, prezbiterium, oczyszczenia ścian ze starych malowideł, zbito tynki do wysokości parapetów okiennych, dokonano malowania ścian, zainstalowano oświetlenie. Uzupełniono tynki w dolnej części nawy głównej kościoła.
Bibliografia:
http://www.fara-jaslo.pl/historia/
M. Mikulski, „Zburzone nienawiścią – Jasło – wydźwignięte pracą”, Jasło 1997,
S. Tomkowicz, „Inwentarz zabytków powiatu jasielskiego”, Kraków 2001,
W. Hap, Z. Świstak, „ Jasło na przełomie II i III tysiąclecia:, Jasło 2006,
Z. Świstak, „Encyklopedia Jasła”, Jasło 2010
Województwo: Podkarpackie
Gmina: Jasło
