Obiekt wpisany do rejestru zabytków w 1993 r. pod numerem 506/A
Pacyfikacja wsi Kochany miała miejsce 30 września 1942 roku w godzinach porannych. Wieś ta liczyła ówcześnie ponad 80 osób. W tym dniu większości osób dorosłych nie było w domach, bowiem pracowały one w polu lub z obawy przed Niemcami ukrywały się w lesie. We wsi pozostały osoby starsze, a pod ich opieką małe dzieci, które rodzice zostawili, wierząc, ze nawet gdy Niemcy przyjadą to osoby wiekowe i dzieci oszczędzą. Niestety … tak się nie stało. Niemieccy oprawcy zabijali bez litości, maleńkie dzieci, bezbronne kobiety i starców, a zabudowania palili. W półtorej godziny pozbawionych życia zostało 20 dzieci ( 4 dzieci nie miała jeszcze roku, 4 miała dopiero dwa lata i 12 była w wieku powyżej trzech lat), 12 kobiet (w tym Janina Rżewska – spodziewała się dziecka, a Anna Surowaniec karmiła swojego nowonarodzonego synka) oraz 5 mężczyzn ( w tym niepełnosprawny Władysław Stręciwilk). Pozostała rozpacz i zgliszcza domów.
Informacje o miejscach i liczbie faktycznie pomordowanych nie są do końca pewne, w relacjach można znaleźć rozbieżności.
Dokładne dane na temat tej pacyfikacji jeszcze czekają na opracowanie, dlatego potrzeba rzetelnego historyka, który pochyli się nad tym tematem i badając zasoby IPN i niemieckich archiwów zadba by dokładna wiedza na ten temat przetrwała dla kolejnych pokoleń.
Wg wiedzy obecnej w pacyfikacji Kochan zginęli (poz. 1-29 na podstawie Księgi aktów zejścia za lata 1890-1945 parafii Jastkowice):
1.Rozalia Kuziora lat 40 – pochowana na cmentarzu w Pysznicy
2.Jan Kuziora lat 10 – pochowany na cmentarzu w Pysznicy
3.Bronisława Kuziora lat 4 – pochowana na cmentarzu w Pysznicy
4.Anna Surowaniec lat 21 – pochowana na cmentarzu w Pysznicy
5.Eugeniusz Surowaniec –czteromiesięczne niemowlę– pochowany na cmentarzu w Pysznicy wraz matką Anną
6.Aniela Piotrowska lat 51 – pochowana na cmentarzu w Pysznicy
7.Zofia Momot 1 rok – pochowana na cmentarzu w Pysznicy
8.Stanisław Piotrowski lat 16 – pochowany na cmentarzu w Pysznicy
9.Agnieszka Piotrowska lat 82 – pochowana na cmentarzu w Pysznicy
10.Adam Król lat 60 – pochowany na cmentarzu w Rozwadowie
11.Józefa Błażejewska lat 60 – pochowana na cmentarzu w Rozwadowie
12.Jan Piotrowski lat 4 – pochowany na cmentarzu w Rozwadowie
13.Włodzimierz Piotrowski lat 5 – pochowany na cmentarzu w Rozwadowie
14.Tadeusz Błażejewski lat 5 – pochowany na cmentarzu w Rozwadowie
15.Stanisława Błażejewska lat 6 – pochowana na cmentarzu w Rozwadowie
16.Czesław Błażejewski lat 8 – pochowany na cmentarzu w Rozwadowie
17.Emila Stręciwilk lat 27 – pochowana na cmentarzu w Rozwadowie
18.Tadeusz Stręciwilk lat 5 – pochowany na cmentarzu w Rozwadowie
19.Eugeniusz Stręciwilk lat 4 – pochowany na cmentarzu w Rozwadowie
20.Aniela Gęśla lat 31 – pochowana n cmentarzu w Jastkowicach
21.Jan Piotrowski lat 8 – pochowany na cmentarzu w Jastkowicach
22.Tomasz Bielecki lat 47 – pochowany na cmentarzu w Jastkowicach
23.Feliks Bielecki lat 19 – pochowany na cmentarzu w Jastkowicach
24.Stefania Garbacka lat 39 – pochowana na cmentarzu w Kochanach
25.Ewa Stręciwilk lat 42 – pochowana na cmentarzu w Kochanach
26.Jan Stręciwilk lat 14 – pochowany na cmentarzu w Kochanach
27.Władysław Stręciwilk lat 26 – pochowany na cmentarzu w Kochanach
28.Franciszka Stręciwilk lat 80 – pochowana na cmentarzu w Kochanach
29.Kazimierz Stręciwilk lat 90 – pochowany na cmentarzu w Kochanach
30.Janina Stręciwilk lat 2 – pochowana na cmentarzu w Kochanach
31.Czesława Stręciwilk lat 9 – pochowana na cmentarzu w Kochanach
32.Aleksander Piotrowski lat 2 – pochowany na cmentarzu w Kochanach
33.Janina Rżewska lat 23 – pochowana na cmentarzu w Zarzeczu
34.Antoni Rżewski lat 30 – pochowany na cmentarzu w Zarzeczu
35.Zofia Stępak lat 10 – brak informacji o miejscu pochówku
36.Agnieszka Stępak lat 38 – brak informacji o miejscu pochówku
37.Tadeusz Piotrowski lat 2 – brak informacji o miejscu pochówku
Dziś śladem po tym wydarzeniu jest cmentarz wojenny, wpisany na listę zabytków w 1993 roku oraz pomnik z tablicą na której wyryto nazwiska pomordowanych.
Od 2010 roku przy cmentarzu odbywa się Msza Święta w intencji pomordowanych. Od 2011 roku jest to uroczystość gminna organizowany wspólnie przez samorząd Gminy Pysznica, Parafię Rzymskokatolicką w Jastkowicach oraz Publiczną Szkołę Podstawową im. AK w Jastkowicach.
26 września 1993 roku w Kochanach został odsłonięty kamienny pomnik z tablica pamiątkową – dzieło wykonane przez artystę rzeźbiarza Pana Stanisława Popka. Podczas uroczystości była Msza Św. w intencji pomordowanych, warty honorowe i apel poległych. Przez lata o cmentarz położony wśród lasu dbały rodziny pochowanych tam osób a samorząd gminy w miarę posiadanych środków finansowych dokonywały drobnych remontów. W 2010 roku z inicjatywy i przy zaangażowaniu Pana Zbigniewa Koczwary otoczenie cmentarza zostało uporządkowane, posiana została trawa, powstał drewniany ołtarz i ogrodzenie, wtedy też powrócono do organizowania Mszy Św. w rocznicę pacyfikacji.
W grudniu 2011 roku władze gminy Pysznica rozpoczęły starania o pozyskanie środków na odnowienie zabytkowego cmentarza wojennego w Kochanach wraz z otoczeniem w ramach tzw. „małych projektów”. Wniosek pn. „Pacyfikacja wsi Kochany w 1942r. – Pamiętamy” został pozytywnie rozpatrzony i dzięki temu latem 2012 roku gmina Pysznica mogła przystąpić do pracy remontowych: odnowiony i zabezpieczony został drewniany krzyż na cmentarzu, poddano konserwacji i pomalowano ogrodzenie cmentarza, wykonano jednolite tabliczki z nazwiskami osób spoczywających na cmentarzu, odnowiono cokół pomnika pomordowanych oraz wykonano na stałe drewniane ławki. Dodatkowo w związku z 70 rocznicą pacyfikacji wydano okolicznościową ulotkę informującą o ówczesnych wydarzeniach.
II wojna światowa na tym terenie odcisnęła się szczególnym piętnem, chcemy o tym pamiętać i uczyć kolejne pokolenia, jaki bezmiar cierpienia dla ludności cywilnej niesie każdy konflikt zbrojny.
NIGDY WIĘCEJ WOJNY !
“W lasach Janowskich jest piękne sioło,
pełen spokoju, zieleni wkoło.
Gdy tylko wspomnisz na Kochan dzieje,
To smutną piosnką wietrzyk powieje.
Kwitło tu życie, było jak w raju,
Dziś tylko szumi dąb przy ruczaju.
I woda pluszcze w pobliskim stawie,
juz pusto tutaj, wspomnieniem łzawię.
Tylko ten pomnik nam przypomina,
że kiedyś żyła tutaj rodzina.
Nie zapomnimy myśli powrócą
i partyzancką piosnkę zanucą.
Cześć bohaterom za poświęcenia,
za krew; wygnanie domem więzienia.
W ogromie trudu krwawych walk chwała,
o bohaterach myśl ocalała.
Historii pamięć, powiew rozrzucił,
tak dziś Kochany każdy porzucił.
Żegnajcie łąki, ptaki, jastrzębie,
trzystu już letni staruśki dębie.
Saga o Kochanach niech w sercu tkwi,
Ileż daremnie przelanej krwi.
Póki żyjemy do nich wrócimy,
I pod pomnikiem głowy schylimy.”
Autor wiersza: Eugeniusz Surowaniec
Województwo: Podkapackie
Gmina: Pysznica