XIX.
Za Szkołą Podstawową w Chrząstowie w kierunku Brzyścia, na posesji państwa Rączków znajduje się drewniany krzyż. Został on wzniesiony z inicjatywy hrabiów Tarnowskich dla uczczenia 5 mężczyzn, którzy w czasie rabacji chłopskiej 18.II.1846 roku zostali zamordowani w Chrząstowie.
Pierwotna drewniana konstrukcja krzyża nie przetrwałaby do dnia dzisiejszego, gdyby nie jej poprawianie i konserwacja na przestrzeni lat. Ostatnie takie przedsięwzięcia miały miejsce po osiedleniu się tu rodziny państwa Rączków. Prace zabezpieczające wykonał pan Zbigniew Rączka.
Rabacja chłopska to powstanie chłopskie w Galicji w lutym 1846 r., spowodowane m.in. trudnym położeniem chłopów i klęskami żywiołowymi, a także celowym inspirowaniem chłopów przez władze austriackie do rozprawy ze szlachtą, w celu sparaliżowania przygotowań do powstania ogólnonarodowego, zwanego krakowskim, w których dużą rolę odegrał min. Franciszek Wiesiołowski z Wojsławia.
Na ziemi mieleckiej rabacja trwała od 18 do 25 II 1846 r. i objęła zasięgiem 34 wsie, głównie położone po lewej stronie Wisłoki. Spalono lub zniszczono 27 dworów, zamordowano kilkadziesiąt osób: właścicieli ziemskich i ich krewnych, duchownych i szereg innych osób stających w ich obronie. Wielu ziemian wraz z najbliższymi schroniło się w Mielcu. 20 i 21 II pierwsze grupy chłopów pojawiły się w okolicy Mielca na lewym brzegu Wisłoki, która jednak była poważną i groźną przeszkodą dla nawet najbardziej agresywnych chłopów.
W nocy z 22 na 23 II, po nadejściu kolejnych chłopskich grup, próbowano przedostać się przez rzekę do miasta. Zdecydowana postawa mieszczan, dowodzonych przez jednego z właścicieli Mielca, udaremniła jednak wszelkie próby ataku. Strzelano z broni, raniąc napastników. Złapanych wywiadowców chłopskich wiązano i zamykano w więzieniu. Udawano przy tym, że nadeszło wojsko, maszerując po zaroślach i hałasując trąbami i bębnami. W kolejnym dniu chłopi zażądali, aby wydano im przebywających w mieście ziemian. Groza sytuacji spowodowała, że niektórzy mieszczanie skłaniali się do spełnienia tych żądań, ale właściciel miasta pozostał nieugięty. Rozwścieczony tym tłum napadł na dwór w Podleszanach i zniszczył go. Niedługo potem dotarł do Mielca oddział kirasjerów z komisarzem Walentym Bartmańskim. Ostatecznie chłopi odstąpili od wtargnięcia do miasta i wkrótce potem rozeszli się do domów, ale jeszcze tu i ówdzie zdarzały się groźne incydenty. Do Mielca przybyła kompania piechoty dowodzona przez kapitana Maurera i to ostatecznie rozładowało atmosferę napięcia i niepewności w mieście. Chłopi zaś 24 III powrócili do pracy, o czym władze we Lwowie zostały poinformowane przez komisarza Bernda z Tarnowa.
Krwawe wydarzenia galicyjskie wstrząsnęły społeczeństwem, ale równocześnie pokazały, jak wielka może być determinacja uciskanego chłopa. 22 IV 1848 r. w czasie Wiosny Ludów z polecenia cesarza austriackiego 22 IV gubernator lwowski hr. Franz von Stadion ogłosił zakończenie pańszczyzny, zniesienie poddaństwa i uwłaszczenie chłopów na terenie Galicji od dnia 15 V 1848 r.
Materiały :J. Witek, Encyklopedia miasta Mielca, biuletyn Nasz Chrząstów, przewodnik po naszej małej Ojczyźnie, 2018
Województwo: podkarpackie
Gmina: Mielec- wiejska
