Czas powstania
XII w.
Opis Gminnego Cudu Regionu
W XII w. na terenie dzisiejszej wsi Staromieście, ok. 2 km na południowy zachód od dzisiejszego Lelowa, w pobliżu targu, powstał gród kasztelański, po raz pierwszy wzmiankowany w 1193 r. w dokumencie wydanym przez papieża Celestyna III.
W roku 1340 gród otrzymał prawa miejskie i stał się miastem królewskim. W 1354 r. miasto zostało przeniesione przez Kazimierza III Wielkiego w dogodniejsze miejsce przy szlaku handlowym. Od XIV w. Lelów był starostwem niegrodowym, siedzibą powiatu oraz dekanatu, ośrodkiem sukiennictwa (znane sukno lelowskie) i handlu (targi zboża).
Po drugim rozbiorze Polski w 1793 r. znalazł się w zaborze pruskim. W latach 1807–1815 wchodził w skład Księstwa Warszawskiego, po czym w 1815 r. znalazł się w granicach Królestwa Polskiego. W 1870 r. utracił prawa miejskie. Podczas II wojny światowej, 03–04.09.1939 r. wieś została spalona przez Niemców w odwecie za porażkę poniesioną pod Lelowem w walce z wojskiem polskim. Kolejnych zniszczeń wojsko niemieckie dokonało w styczniu 1945 r. Lelów odbudowano po wojnie. Obecnie jest siedzibą gminy wiejskiej.
Centrum miejscowości stanowi lelowski rynek. Przez wieki pełnił rolę miejskiego targowiska z nawierzchnią gruntową. Stan ten zmienił się w latach 70. XX wieku, kiedy to targowisko zostało przeniesione, a rynek uzyskał twardą nawierzchnię. Wprowadzono też wtedy zieleń wysoką i elementy małej architektury.
Plac ma regularny układ z ulicami wychodzącymi z narożników. Poza drobnymi uzupełnieniami we wschodniej pierzei (po 1945) architektura powojenna nie była tu wprowadzana. Po 1989 wybudowano kilka plomb, wpisujących się skalą i formą w dawną zabudowę. Wmurowano też wówczas tablicę pamiątkową 800-lecia Lelowa, a potem postawiono jeszcze drewnianą rzeźbę Kazimierza Wielkiego. Po 2000 rynek częściowo zmodernizowano, budując ścieżki z kostki betonowej zbiegające się radialnie wokół centralnego okrągłego placyku z głazem piaskowcowym.
Dane identyfikacyjne
Województwo: śląskie
Gmina: Lelów