Kościół pw. św. Jana Ewangelisty i św. Marty w Chobrzanach

Czas powstania

Kościół pw. św. Jana Ewangelisty i św. Marty w Chobrzanach został ufundowany w 1333 roku, parafia powstała w 1337 roku. Obecny budynek świątyni został ukończony w 1873 roku, poświęcony rok wcześniej.

Opis cech fizycznych

Kościół parafialny pw. św. Jana Ewangelisty i św. Marty usytuowany jest na wzniesieniu w północnej części wsi Chobrzany. Cały teren jest ogrodzony, na wschód od niego znajdują się plebanie: stara i nowa.

Obecny budynek kościoła zbudowany został w latach 1870-1872. Orientowany, murowany, wzniesiony z kamienia na planie prostokąta przedzielonego łukiem dla utworzenia krótkiego prezbiterium i dwóch lustrzanych zakrystii z emporami, z dachem trójspadowym, posiada trójkondygnacyjną wieżę nad wejściem głównym nakrytą hełmem stożkowym. Wieża w przyziemiu nakryta jest sklepieniem krzyżowym, druga jej kondygnacja połączona jest z chórem muzycznym, na trzeciej kondygnacji znajduje się konstrukcja zawieszenia dzwonów. Kościół określa się jako bezstylowy lub eklektyczny. Kształty otworów okiennych i wejściowych, szkarpy, sygnaturka i iglica wieńcząca wieżę nawiązują do neogotyku.

Świątynia posiada trzy ołtarze. W zwieńczeniu ołtarza głównego znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w sukience srebrnej z pierwszej połowy XVIII wieku, w centrum obraz męczeństwa św. Jana Ewangelisty autorstwa Joanny Ledoux, a przed nim krucyfiks. W lewym ołtarzu bocznym znajduje się gotycki, piętnastowieczny obraz Santa Conversazione z postaciami Matki Boskiej z Dzieciątkiem, św. Jana Ewangelisty i św. Marty. Powstał prawdopodobnie w latach 1455-1460 w krakowskim warsztacie cechowym i jest jednym z najcenniejszych zabytków gotyckiego malarstwa małopolskiego. W prawym ołtarzu ustawiony jest krzyż Zbawiciela. Obrazy św. Józefa Kalasantego i Matki Boskiej Niepokalanej z około połowy XIX wieku pochodzą z kościoła pijarów w Radomiu i w chobrzańskim kościele znalazły się po 1873 roku.

Świątynia posiada jednolite, neobarokowe wyposażenie, wykonane prawdopodobnie przez Jana Sadkowskiego w 1897 roku. Na wyposażeniu kościoła znajduje się także monstrancja barokowa z drugiej połowy XVII wieku. Przy wejściu bocznym umieszczono epitafium Salomei z Trembeckich Brzeskiej, we wnętrzu tablicę fundacji poprzedniego kościoła przez Jana Kantego Brzeskiego i ks. Marcina Ciźlewicza z 1810 roku.

Opis kontekstów historycznych

Chobrzańska parafia została założona przez wywodzącego się z Chobrzan biskupa krakowskiego Jana Grota. Na prośbę swoich braci, Zbigniewa i Goworka, dziedziców wsi Chobrzany, ufundował on w 1333 roku kościół pw. św. Jana Ewangelisty i św. Marty. Parafia w 1337 roku obejmowała dziewięć wiosek.

W latach 1560-1570 świątynię przejęli luteranie i zamienili na zbór. Pomiędzy 1590, a 1596 rokiem został odrestaurowany i oddany katolikom. Około 1644 roku w miejsce dotychczasowego wzniesiono nowy, modrzewiowy budynek. Z czasem i ten popadł w ruinę, odnawiano go w 1741 roku. O budowę nowego kościoła starano się od 1783 roku.

W latach 1801-1816, z zakupionego materiału kamiennego, prawdopodobnie z resztek zamku w pobliskich Gorzyczanach, został wystawiony kościół murowany. W 1841 roku czasowo go zamknięto z uwagi na zły stan i brak chętnych na probostwo. Kościół ten, pokryty gontem, a następnie słomą, spłonął wraz z plebanią w kwietniu 1863 roku. Zdołano ocalić jedynie puszkę z Najświętszym Sakramentem i obraz Matki Bożej ze św. Janem i św. Martą z XV wieku. Ówczesny proboszcz ks. Antoni Koziczkowski zamieszkał w spichrzu. Po jego śmierci w maju 1864 roku zlikwidowano parafię Chobrzany, przydzielając miejscowości wchodzące w jej skład do parafii: Samborzec, Koprzywnica i Klimontów.

W roku 1870 został mianowany proboszczem w Chobrzanach ks. Walenty Gacki, który odprawiał nabożeństwa w kaplicy Jabłońskich na cmentarzu i zajął się budową nowego kościoła. Plany przygotował w 1868 roku warszawski architekt. Budowę ukończono w roku 1873. Kościół został poświęcony w 1872 roku przez delegata biskupiego ks. Skarżyńskiego, a następnie uroczyście poświęcony w 1890 roku przez biskupa Sotkiewicza.

W okresie międzywojennym dekoracje malarskie we wnętrzu sporządzili malarze Wincenty Strubiński i Teofil Śliwowski. Zostały jednak zamalowane lub zniszczone podczas remontu w latach 80. XX wieku. W latach 1983-1985 kościół został bowiem gruntownie odrestaurowany wraz z kaplicą na cmentarzu grzebalnym. Po 2012 roku wykonano remont organów, założono kratę do świątyni, nagłośnienie, oświetlenie ołtarzy oraz remontowano pokrycie dachu.                                                                                                                                                                                           

Niedaleko kościoła, około 100 m od niego, usytuowany jest cmentarz, pochodzący z początku XIX wieku, wpisany do rejestru zabytków. W jej centrum, w części z najstarszymi nagrobkami, stoi kaplica Jabłońskich. Kaplica, tymczasowo pełniąca funkcję kościoła od 1870 do 1873 roku, ufundowana została w 1850 roku przez właściciela Chobrzan Wincentego Jabłońskiego, staraniem jego żony Julii z Brzeskich. Początkowo miał to być grobowiec rodzinny, potem przekształcono go w kaplicę cmentarną. Wybudowana została w stylu neoklasycystycznym. Usytuowana w centrum cmentarza, orientowana, prostopadłościenna, jednokondygnacyjna, nakryta dachem dwuspadowym, z umocowanym na szczycie krzyżem. Od zachodu znajduje się półkolista absyda nakryta niższym, półstożkowym dachem. Fasada jest jednoosiowa zwieńczona trójkątnym szczytem i podzielona pilastrami na trzy pola. Z obu stron drzwi (na drzwiach cztery metalowe krzyże) znajdują się półkoliste nisze, a w nich żeliwne figury św. Klary i św. Franciszka. Szczyt kaplicy obramiony jest profilowanym gzymsem. W kaplicy spoczywają prochy Natalii z Jabłońskich Gawrońskiej i jej trojga dzieci. Umieszczone są także nagrobki znanych osób i rodzin związanych z Chobrzanami, m.in. Trepków, Dziadowiczów, Dowbor Muśnickich, Oppel Bronikowskich.