Czas powstania
Pomnik (Pieta) i cztery płyty koło niego powstał w 1987 roku. Tablica umieszczona przed jedną z tablic pochodzi z z 1964 roku – znajdowała się wcześniej na ścianie szkoły. Piąta płyta z dwiema tabliczkami dołączyła w 1993 roku, przy czym jedna z tabliczek pochodzi prawdopodobnie z połowy lat 30. XX wieku.
Zespół Publicznych Placówek Oświatowych w Samborcu, fot. R. Gradziński, ze zbiorów GOK Samborzec. 
Front budynku szkoły w Samborcu, przesłonięty drzewami, widoczna Pieta.
Opis cech fizycznych
Pomnik i tablice usytuowane są przy budynku Publicznej Szkoły Podstawowej im. Tadeusza Kościuszki w Samborcu, od strony drogi. W centrum otoczonego zielenią placu przed szkołą stoi pomnik upamiętniający ofiary II wojny światowej – Pieta. Obok niego znajduje się pięć płyt z umocowanymi do nich mosiężnymi tablicami. Cokół pomnika i płyty zostały wykonane z piaskowca czerwonego szydłowieckiego, a sam pomnik z piaskowca szarego.
Rzeźba stoi na prostopadłościennym postumencie i ukazuje Matkę Boską podtrzymującą na rękach umierającego syna. Ma symbolizować cierpienie wszystkich matek z okolic Samborca, które straciły swoje dzieci w czasie wojny. Motyw kłosów zboża z przodu to nawiązanie do tradycji ludowej, wiejskiej. Na cokole widnieje orzeł (bez korony), pod godłem napis brzmi: Zginęli – abyśmy mogli żyć / 1939-1945 / Społeczeństwo gminy Samborzec / 1987.
Na pierwszej, najmniejszej i prawie kwadratowej, płycie, od lewej strony, zamocowana jest tablica z informacją o fundatorach tego pomnika oraz komitecie budowy.
Na drugiej, zbliżonej kształtem do prostokąta, najszerszej, płycie umocowano dwie tabliczki z blachy nierdzewnej, informujące o rozstrzelanych zakładnikach (z prawej) i o ofiarach stalinizmu (z lewej).
Na trzeciej płycie, stojącej już z prawej strony pomnika, także zbliżonej kształtem do prostokąta, ale węższej, upamiętniono żołnierzy poległych w latach 1939-1945. Poniżej, przed płytą, miejsce rozstrzelania dziesięciu Polaków w 1943 roku upamiętnia ciemna granitowa tablica, która pierwotnie była zamocowana na ścianie budynku szkoły w 1964 roku.
Na czwartej płycie, niższej i szerszej, widnieją dwie tablice. Pierwsza z lewej podaje nazwiska osób cywilnych, które zginęły podczas okupacji hitlerowskiej. Druga wymienia tych, którzy stracili życie w obozach koncentracyjnych.
Piąta płyta, postawiona dopiero w 1993 roku, została umieszczona najbliżej wejścia do szkoły i wysunięta do przodu. Przymocowane są do niej dwie tablice. Na mosiężnej górnej tablicy zostali wymienieni polegli w latach 1918-1920. Na dolnej tabliczce wykonanej z blachy nierdzewnej wygrawerowano nazwiska poległych, również w tych latach, rolników z Chobrzan.
Wszystkie wymienione na tablicach osoby były mieszkańcami gminy Samborzec, pochodziły z niej lub znajdowały się na jej terenie, kiedy zginęły (zakładnicy z Ostrowca).
Opis kontekstów historycznych
W czasie okupacji hitlerowskiej, 19 grudnia 1943 roku, przed szkołą w Samborcu rozstrzelano dziesięciu Polaków, więźniów zakładników, przywiezionych przez SD (organ SS) i gestapo z Ostrowca Świętokrzyskiego. Zakładnicy rozstrzelani zostali w odwecie za przeprowadzoną akcję oddziału AK ,,Orlicz”, który rozbroił, w młynie Jana Misiudy ze Złotej, dwóch Niemców – Ryszarda Hospodara (został ranny w rękę) i Hermana Dietza z SD w Opatowie. Na czas egzekucji żandarmi zwołali mieszkańców Samborca na plac szkolny, aby uczestniczyli w pokazowym rozstrzelaniu zakładników. Następnie rozkazali zwłoki wywieźć poza wieś, na pole gospodarza Gierczyka i tam przy figurze Matki Boskiej, przy drodze do Śmiechowic, pogrzebać. Sołtys wsi i jej mieszkańcy mieli pilnować, aby nikt ciał nie odkopał i nie zabrał. Jednak po paru dniach, pod osłoną nocy, członkowie rodzin rozstrzelanych przybyli z Ostrowca Świętokrzyskiego, zabrali zwłoki swoich krewnych i pogrzebali w rodzinnych grobach.
Jeszcze w latach 80. XX wieku przed szkołą, na stromej skarpie, stała betonowa tarcza szkolna z orłem, a na ścianie budynku widniała tablica upamiętniająca to wydarzenie. W 1987 roku społeczeństwo gminy Samborzec ufundowało ofiarom II wojny światowej pomnik. W miejscu betonowej tarczy stanął postument z Pietą. Za pomnikiem usytuowano cztery płyty, piątą dodano później.
Projektantem i wykonawcą pomnika oraz tablic był artysta rzeźbiarz Gustaw Hadyna, pochodzący ze wsi Wola Grójecka w gminie Ćmielów. Autor pomnika początkowo wykonywał pomnik na grób swojej matki, lecz po namowach postanowił ustawić go w Samborcu. Na uroczystym odsłonięciu pomnika, w asyście wojska, kombatantów, władz Urzędu Gminy, wójta, członków rodzin ofiar, młodzieży i społeczeństwa gminy, pomnik poświęcił ówczesny proboszcz samborzeckiej parafii ks. Stefan Kryj.
Piąta płyta, wysunięta bardziej do przodu, pojawiła się w 1993 roku. Górna tablica na niej umieszczona prawdopodobnie pochodzi z połowy lat trzydziestych ubiegłego wieku. Wykonana została dla uczczenia poległych w walkach z bolszewikami w latach 1918-1920 i powieszona na ścianie szkoły. Po wojnie trzeba było ją zdjąć. Została znaleziona na poddaszu starej szkoły podstawowej, podczas remontu 10 sierpnia 1992 roku. Druga tabliczka z dodatkowo zgłoszonymi nazwiskami została zamontowana w marcu 1993 roku. Ufundowali i zamontowali tabliczkę kombatanci i społeczeństwo Gminy Samborzec.
Przed pomnikiem i tablicami co roku, z okazji Święta 3 Maja oraz z okazji Wszystkich Świętych i Święta Niepodległości w listopadzie, uroczyście składane są kwiaty i zapalane znicze.
