Czas powstania
XIV w.
Opis cech fizycznych wprowadzonego Gminnego Cudu Regionu
Zamek królewski znajduje się w obrębie murów miejskich, w północno-zachodniej części miasta. Zbudowano go z miejscowego wapienia z inicjatywy Kazimierza Wielkiego. Na kompleks zamkowy składają się dwie części: północna – administracyjna (o wymiarach 15,5 x 35,5 m) i południowa – rezydencja króla (na planie prostokąta 13 x 35 m). Część ta była dwukondygnacyjna z ryzalitem, gdzie prawdopodobnie mieściła się kaplica. Część administracyjna miała trzy izby w przyziemiu i również dwa poziomy. Była ona wzniesiona później, prawdopodobnie przez Ludwika Węgierskiego. Do dziś przetrwała niemal w niezmienionej formie.
Przyziemie zamku spełniało funkcje techniczną, znajdował się tu także magazyn. W przyziemiu w części wschodniej zachowały się dwa piece hypokaustyczne, które ogrzewały „salę tronową” z górnej kondygnacji. W zachodniej części zamku, w górnej kondygnacji znajdowała się komnata królewska.
Opis kontekstów historycznych
Lokacja miasta nastąpiła na początku XIV w. za panowania Władysława Łokietka, jednak zabudowania warowne, w tym gotycki zamek, wzniósł dopiero Kazimierz Wielki. Przed powstaniem zamku w XIV w. istniał tu dwór książęcy, na co wskazuje pobyt Bolesława Wstydliwego wraz ze dworem w Szydłowie. Zamek, a dokładniej dom północny został wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego. W XV w. był to zamek z wieżą ostatecznej obrony i bramą zamkową w murze kurtynowym odgradzającym twierdzę od miasta.
Polscy królowie często przybywali do Szydłowa – Kazimierz Wielki przebywał na zamku sześć razy, a Władysław Jagiełło aż siedemnaście razy. To tu, w latach 1394-95, w honorowej niewoli znajdował się brat Jagiełły – Świdrygiełło.
Od XV w. zamek nie pełnił już funkcji rezydencji królewskiej, w następnych wiekach był wielokrotnie palony i odbudowywany. Mimo renowacji następowało jego stopniowe niszczenie. W 1630 r. zamek spłonął w wyniku buntu wojsk najemnych, które nie otrzymały żołdu. Kolejnych zniszczeń dokonali Szwedzi i wojska Jerzego Rakoczego. W 1723 r. zamek został odnowiony przez starostę Józefa Załuskiego. Od XVIII w. zamek był niezamieszkany.
Do zamku prowadziła brama. Obecny budynek bramny został wybudowany w XVIII w. Nad wejściem, od strony wschodniej znajduje się tablica erekcyjna z 1723 r. upamiętniająca odbudowę fundowaną przez Załuskiego, i kartusz kamienny z polskim orłem i trzema koronami szwedzkiemu. Na nim umieszczono symbole S III RPMDL, czyli Sigismundus III Rex Poloniae Magnus Dux Lithuaniae. W izbach bramy znajdują się sklepienia kolebkowe z lunetami.
Wojska napoleońskie podczas przemarszu na Moskwę urządziły tu stajnię i skład broni, co dodatkowo pogorszyło stan murów zamkowych. Pozostałości po zamku i murach miejskich wystawiano na licytację, jednak nie znaleziono na nie kupców.
We wschodniej części dziedzińca wzniesiono przed wojną szkołę podstawową. Po II wojnie światowej z inicjatywy miejscowego proboszcza Konstantyna Tomali, który współpracował z architektem Jerzym Żukowskim, odbudowano partie murów miejskich i zamkowych. Zrekonstruowano również południowy dom zamkowy, jednakże nie była to dobudowa zgodna z prawdą historyczną. W 1999 r. do budynku szkoły podstawowej, znajdującej się na terenie części zamkowej dobudowano salę gimnastyczną, która znalazła się na terenach dawnego zamku, uniemożliwiając prowadzenie kolejnych prac archeologicznych.