Pałac i park w Tarnogórze

Piękny o każdej porze roku i dnia, okazale prezentujący się z każdego ujęcia – en face, z lotu ptaka, odbity w lustrze wody, wdzięczny obiekt wszelkich artystycznych zachwytów, główny cel turystycznych pielgrzymek i zabytkowa wizytówka naszej Gminy – pałac, o którego historycznej urodzie można by długo opowiadać …

Wzniesiony w latach 1830 – 1840 przez generała Józefa Czyżewskiego herbu Drya, był siedzibą rodu Czyżewskich i Smorczewskich. Usytuowany w dolinie Wieprza, późnoklasycystyczny, z elementami romantycznego neogotyku, frontem zwrócony na północ, murowany z cegły i otynkowany. Od frontu parterowy, z piętrową częścią środkową, na wysokich piwnicach, a od tyłu dwukondygnacyjny (wskutek spadku terenu). Bryła budynku pałacu ma rzut wydłużonego prostokąta, z portykiem w elewacji frontowej i cylindryczną, dwukondygnacyjną wieżą w narożniku południowo-zachodnim. Z tyłu, przy narożniku południowo-wschodnim dodano ziemny, podmurowany taras, zdobiony przez dwie kamienne wazy. Ciekawa część to także skierowana w stronę romantycznego parku neogotycka elewacja zachodnia z mauretańskim okienkiem. Styl mauretański nadano także wewnętrznemu neogotyckiemu arkadowemu przejściu pomiędzy przedpokojem a klatką schodową, które wraz z kominkiem w hallu są jednymi z nielicznych pamiątek dawnego bogatego urządzenia pałacu. W trzech pokojach znajdują się zachowane wzorzyste posadzki z kilku gatunków drzewa. Wnętrza pałacu mają układ dwutraktowy.

Pałac otoczono w I poł. XIX wieku parkiem, który na przełomie XIX i XX w. poszerzono do 13 ha, czyniąc go największym z sześciu podworskich parków w naszej Gminie. Obwiedziony był murem, składał się z części przypałacowej, ogrodu dolnego i górnego, miał regularny układ, wyznaczony przez trzy aleje – lipową, lipowo-klonowo-grabową i grabową, biegnące równolegle w kierunku wschód-zachód, częściowo widoczne do dziś. Przez ostatnich właścicieli utrzymany był w stylu parku romantycznego z wieloma walorami krajobrazowymi. Bogaty drzewostan utworzyło ok. 25 gatunków drzew i krzewów, a najokazalszy z nich dąb błotny posiada status pomnika przyrody. Park został poważnie zniszczony podczas II w. św., kiedy to wycięto dużą część zabytkowego drzewostanu. W ogrodzie „górnym” znajdowała się sztuczna grota, do której prowadził podziemny korytarz. Na zachód od pałacu zachował się niewielki gotycyzujący budynek z wejściem do głębokiej piwnicy (lodowni).

Powojenni spadkobiercy tego dziedzictwa – zespół szkół ponadpodstawowych – zaopiekowali się zespołem pałacowo-parkowym, tworząc tu w 2008 r. z projektu ścieżkę edukacyjno-przyrodniczą i ogród botaniczny. Kolejni i obecni spadkobiercy – prywatni właściciele – starają się na różne sposoby przypomnieć i zachować tą naszą lokalną spuściznę kulturową.

SOKiS