Czas powstania
XX w.
Opis cech fizycznych wprowadzonego Gminnego Cudu Regionu
Ewina jest niewielką wioską położona w województwie łódzkim, w powiecie radomszczańskim, w gminie Żytno. Jest znana przede wszystkim z faktu, iż w okolicznych lasach, w czasie II wojny światowej, doszło do bitwy partyzantów Armii Ludowej z oddziałami niemieckimi. Bitwa pod Ewiną była największą bitwą partyzancką na Ziemi Radomskiej i w całym województwie łódzkim. Wydarzenie to upamiętnia zbudowany po wojnie pomnik, odsłonięty 1964 roku. Co roku przed obeliskiem odbywają się patriotyczne uroczystości.
Napis na pomniku brzmi:
PARTYZANTOM 3 BRYGADY AL IM. GEN. JÓZEFA BEMA
UCZESTNIKOM WALK POD EWINĄ
W XX ROCZNICĘ BITWY
SPOŁECZEŃSTWO ZIEMI ŁÓDZKIEJ
Opis kontekstów historycznych
Bitwa pod Ewiną została stoczona w dniu 12 września 1944 roku przez 3. Brygadę Armii Ludowej im. Józefa Bema pod dowództwem mjr. Bolesława Hanicza-Boruty z jednostkami armii niemieckiej, żandarmerii i częścią Korpusu Kawalerii Kałmuckiej. Bitwa była częścią operacji niemieckiej prowadzonej przeciw partyzantom na Kielecczyźnie.
Rankiem, koło 500 partyzantów Armii Ludowej, kilkudziesięciu z Batalionów Chłopskich oraz 15 polskich skoczków z radiostacją z Polskiego Sztabu Partyzanckiego zostało okrążonych w lasach kotfińskich przez około ok. 2–3 tys. żołnierzy i żandarmów niemieckich wyposażonych w samoloty, wozy pancerne, artylerię i granatniki. Sztab III Brygady AL szacował siły przeciwnika na ok. 6 tys. żołnierzy.
Pierwsze starcie nastąpiło o godz. 9:00 w rejonie Ciężkowic. Część partyzantów została zmuszona do wycofania się w kierunku Ewiny. Oddział partyzantów toczący walkę w rejonie Włynic zatrzymał niemieckie natarcie. Niemcy, Siły nieprzyjaciela wdarły się w kilku miejscach w obronę partyzancką. Udało się im wydostać przez lukę w pierścieniu wojsk niemieckich, co w warunkach partyzanckich było zwycięstwem. Około 22:00 3. Brygada AL wyszła z okrążenia i przeszła w lasy koło Kruszyny.
Straty Polaków wyniosły 12 lub 18 zabitych i 11 rannych oraz ok. 10 zaginionych. Straty hitlerowców prawdopodobnie około 100 zabitych i 200 rannych i zaginionych. Dowódca mjr Bolesław Hanicz-Boruta został ranny.
Po bitwie Niemcy w odwecie zamordowali 3 mieszkańców Ewiny, spalili gospodarstwo i leśniczówkę, w której mieścił się sztab partyzantów. Śmierć ponieśli – Jan Ociepa, Józef Góral i Adam Stanek.
Co roku pod pomnikiem upamiętniającym bitwę i ich bohaterów odbywają się uroczyste obchody patriotyczne. Uczestniczą w nich m.in. przedstawiciele lokalnych władz, szkół, przedszkoli, kombatantów i różnych organizacji i stowarzyszeń. Często goszczą również posłowie. Uroczystość rozpoczyna się mszą świętą, następnie składane są pod pomnikiem wiązanki. Podziwiać można występy artystyczne chórów dziecięcych, zespołów ludowych i orkiestry dętej. Na uroczystość przyjeżdżają rowerzyści i motocykliści z województw: łódzkiego, świętokrzyskiego i śląskiego. Tradycją są także pokazy grup rekonstrukcji historycznych. Po oficjalnych obchodach wszyscy uczestnicy mogą skosztować pysznej „żołnierskiej grochówki”.
Kilka kilometrów od pomnika upamiętniającego bitwę pod Ewiną znajdują się dwie mogiły powstańców, drewniany krzyż i pamiątkowy obelisk. Odsłonięto go w 1948 roku, w czwartą rocznicę bitwy. Na obelisku widnieje napis:
BOHATEROM III BRYGADY
ARMII LUDOWEJ IM. GEN BEMA
POLEGŁYM W WALCE
Z FASZYSTOWSKIM NAJEŹDŹCĄ
W DNIU 13 IX 1944 R.
SPOŁECZEŃSTWO ZIEMI
RADOMSZCZAŃSKIEJ
W CZWARTĄ ROCZNICĘ ŚMIERCI
EWINA, DN. 13 VI 1948 R.
Na jednym z domów we wsi znajduje się pamiątkowa tablica, informująca o tym, iż w tym budynku w czasie wojny mieścił się sztab III Brygady Armii Ludowej.
Napis na mosiężnej tablicy brzmi:
W TYM DOMU
W DNIACH 11 I 12 WRZEŚNIA 1944 r
MIEŚCIŁ SIĘ SZTAB III BRYGADY
ARMII LUDOWEJ IM. GEN. BEMA
SZTAB KIEROWAŁ WALKĄ ODDZIAŁÓW
PARTYZANCKICH Z PRZEWAŻAJĄCYMI SIŁAMI
HITLEROWSKIEGO NAJEŹDŹCY
W BITWIE POD EWINĄ
