Czas powstania: XVI-XX w.
Usytuowany jest w zachodniej części wsi Rachanie, na wzniesieniu, przy głównej drodze.
W skład zespołu wchodzi dawna zabudowa zamkowa i dworska.
Pierwszy drewniany dwór powstał zapewne w Rachaniach wraz z założeniem miasta, czyli w pocz. XV w., gdyż pierwsza wzmianka o mieście Rachanie pochodzi z 1425 r. Około poł. XVI w. lub na pocz. XVII w. prawdopodobnie Rachańscy zbudowali tu zamek rezydencjonalno-obronny, z ciągnącymi się pod nim lochami. Obok zamku znajdował się ogród kwaterowy. Jak dokładnie zamek wyglądał nie wiadomo. Przy zamku znajdowała się kaplica zamkowa, zachowana do dzisiaj. Kolejnym właścicielami Rachań byli: m.in.:, Czarnkowscy, Rostkowscy, Ignacy Cetner wojewoda bełski. W k. XVIII w. ówcześni właściciele – Rzeczyccy wznieśli tutaj dwór zwany pałacem. Po nich Rachanie z dworem były własnością: Kickich, hrabiego Edwarda Fredry (brata pisarza), Starzeńskich, Sobieszczańskich, Redychów i Bełdowskich ( do końca II wojny). W 1946 r., w wyniku reformy rolnej zespół przekazano Towarzystwu Uniwersytetów Ludowych. Wkrótce całość przejął Państwowy Ośrodek Maszynowy, a następnie Gminna Spółdzielnia, doprowadzając całość do dewastacji. Zespół był wielokrotnie przebudowywany. Do czasów dzisiejszych zachował się jedynie niewielki fragment dawnego założenia:
Pozostałości zamku z XVI –XVII w., fundacji Rachańskich/?/. Zachował się budynek dawnej kaplicy zamkowej. Zbudowany na planie prostokąta z piwnicami kolebkowymi, dwukondygnacjowy, dwutraktowy z sienią na osi. Usytuowany przy wschodnim zboczu założenia, frontem zwrócony na wschód. Gruntownie przebudowany. Murowany z cegły (bardzo grube mury), otynkowany, na planie prostokąta, zwężonego od północy w części frontowej, piętrowy z parterową dobudówką z 1953 r. od północy. Na parterze i piętrze po dwa pomieszczenia sklepione kolebkowo-krzyżowo,Na piętrze trzecie pomieszczenie ze sklepieniem kolebkowym. Klatka schodowa i piwnice sklepione kolebkowo. Od północy, południa i wschodu prostokątne okna ze starymi kratami, prawdopodobnie z XVII w. Otwory wejściowe wewnętrzne i zewnętrzne prostokątne. Obecny strych, niegdyś być może trzecia kondygnacja, sklepiony kolebkowo. Na sklepieniu bezpośrednio wsparty dach, pobity blachą. Od strony wschodniej i zachodniej znajdowały się szczyty z dwoma otworami na osi, zwieńczone przyczółkami, a od strony północnej okna. Budynek od 2 poł. XVIII w. użytkowany jako mieszkanie lub pomieszczenie gospodarcze. W czasach PRL-u była w nim masarnia, a w latach 90. XX w. służył jako rybiarnia. Obiekt od około 30 lat opuszczony, popada w ruinę.
Lochy zamkowe z XVI-XVII w. Według legendy miały prowadzić do zamku w Wożuczynie. Ciągną się na znacznej przestrzeni założenia. Burzone i rozbierane od XVIII w. Murowane z cegły. Piwnice i korytarze sklepione kolebkowo, niegdyś z okrągłymi otworami świetlnymi. Układ piwnic korytarzowy. W ścianach korytarzy wnęki. Wejście do lochów znajduje się od zachodniej strony założenia. Częściowo zamurowane i zasypane.
Dwór z k. XVIII w. Znajduje się w południowej części zespołu, frontem zwrócony na południe, ku drodze. Przed nim, w ciągu stoją sklepy z czasów PRL-u, a przed nimi dawna brama klasycystyczna, wiodąca niegdyś do założenia. Pod koniec XVIII w. powstała na terenie dawnego zespołu zamkowego, typowa wiejska rezydencja w stylu klasycystycznym z fundacji Katarzyny Rzeczyckiej. W 1764 r. w dworze zw. pałacem znajdowała się kaplica. W poł. XIX Ernestyna i Józef Starzeńscy przebudowali gruntownie dwór i założyli park krajobrazowy. Około 1910 r. dwór zamieniono na oborę. Spalony w czasie I wojny światowej i ponownie podczas II wojny światowej. Po II wojnie odbudowany i gruntownie przekształcony. Od 1.03.1945 r. do 1.03.1948 r., w budynku funkcjonował Uniwersytet Ludowy. W późniejszym okresie w budynku umieszczono biuro zarządu Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska. Remontowany w połowie lat 70. XX w. Na tyłach obiektu, w latach 80. XX w. ulokowano piekarnię, która funkcjonowała do 2012 r. Budynek parterowy, na planie prostokąta. Murowany z cegły, otynkowany i pobielony, z czterokolumnowym portykiem na osi i wystawką od frontu. Od strony zachodniej mała, późniejsza dobudówka. Dach dwuspadowy kryty blachą. Wewnątrz posiada układ dwutraktowy. Z dawnego wystroju wnętrza zachowały się w sieni ciekawe kręte, ażurowe schody z żelazną balustradą o bogatym ornamencie, prowadzące do facjaty. Obecnie od kilku lat budynek opuszczony niszczeje.
Brama główna z 3 ćw. XVIII w. Usytuowana w południowej części zespołu, przy drodze. Frontem zwrócona na południe. Późnobarokowo-klasycystyczna. Dwa obeliski bramne murowane z cegły, tynkowane, pobielone, ozdobione pilastrami ze stylizowanymi jońskimi kapitelami. Kryte daszkami namiotowymi, zwieńczonymi dwoma klasycystycznymi rzeźbami orłów z głowami skierowanymi ku sobie. Ściany obelisków ozdobione prostokątnymi płycinami. Odnawiana na pocz. XXI w., znowu wymaga naprawy.
Park dworski z 4 ćw. XIX w. Zachowały się fragmenty założenia z pomnikowymi okazami lip i jesionów, znacznie zniszczony. Na terenie dawnego parku stoi murowana kapliczka św. Jana Nepomucena z poł. XVIII w. Według legendy, pod nią ma być wejście do lochów zamkowych.
Zespół zamkowo-dworski w Rachaniach jest wpisany w Rejestr Zabytków Województwa Lubelskiego. Po zespole w Wożuczynie, jest kolejnym obiektem skrywającym tajemnice i mało znaną jeszcze historię. Czeka na badania i rewitalizację.
Województwo: lubelskie
Gmina: Rachanie