Czas powstania
Prawdopodobnie grusza ma ponad 200 lat, została zasadzona w końcu XVIII wieku.
Opis cech fizycznych
Grusza Żeromskiego to grusza pospolita. Jest pomnikiem przyrody. Rośnie we wsi Chobrzany przy drodze do Choin (chobrzańskiego lasku), około 600 m od drogi powiatowej do Jachimowic. Otaczają ją sady owocowe. Obwód w dużej części spróchniałego i pustego pnia wynosi około 3 metrów. Przeżyła dwukrotnie uderzenie pioruna, z tego powodu została wzmocniona specjalnymi podporami.
Pierwotnie na drzewie umieszczony był mały krzyż z postacią ukrzyżowanego Chrystusa. Z czasem zaczął jednak wrastać w korę drzewa. Z tego powodu oderwano go i przymocowano w 1987 roku do metalowego, dużego krzyża, który umieszczono obok gruszy. Jego fundatorem był mieszkaniec Chobrzan Mieczysław Wilk. W 2013 roku postanowiono o wymianie metalowego krzyża na krzyż drewniany. Rok wcześniej postawiono obok gruszy, po przeciwnej stronie niż krzyż, altanę z ławkami. W 2016 roku pomnik przyrody został odnowiony dzięki projektowi współfinansowanemu przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi członkami Unii Europejskiej.
Opis kontekstów historycznych
Dawna droga polna z Chobrzan do Koprzywnicy podobno częściowo otoczona była aleją grusz. Pozostała z nich tylko jedna, zwana gruszą Żeromskiego. Według tradycji pod nią często przesiadywał Stefan Żeromski, siostrzeniec chobrzańskiej dziedziczki. Tutaj szukał spokoju, inspiracji i natchnienia. Być może właśnie tutaj powstawała słynna powieść „Popioły”.
Stefan Żeromski trafił w sandomierskie strony jako student Szkoły Weterynaryjnej w Warszawie. Przyjeżdżał na wakacje do posiadłości swojej ciotki w latach 1884 i 1888. Adolf i Tekla z Katerlów (rodzona siostra matki pisarza) Nekanda Trepkowie nabyli chobrzański dwór w 1872 roku, sprzedali go i rozparcelowali ziemie w 1895 roku.
„Sandomierskie – wyżyna między Koprzywnicą, Chobrzanami, Klimontowem – to dla mnie ogród szczęścia, gdyż tam przeżyłem najmilsze lata młodości” – tak pisał wybitny polski pisarz. Opisy pobytu w Chobrzanach i wędrówek Żeromskiego po Sandomierszczyźnie zawarte są w jego „Dziennikach” z lat 1884-1888. Wspomnienia z dzieciństwa i młodości uwiecznił także w powieści „Popioły”, w której odtworzył miejscowy krajobraz. Powieściowe Tarniny to właśnie Chobrzany, widoczne są również odniesienia do innych pobliskich miejscowości.
Chobrzany i okolica szczycą się więc związkami z wybitnym pisarzem i chętnie do niego odwołują. Znajdujący się w Chobrzanach lessowy wąwóz, prowadzący do Gorzyczan, nosi nazwę Wąwozu Rafała i według legendy to nim jechał Rafał Olbromski, główny bohater „Popiołów”. To tędy miał wieźć do Tarnin rannego w bitwie o Sandomierz księcia Gintułta.
Także Liceum Ogólnokształcące w Chobrzanach nosi imię Stefana Żeromskiego. To jedna z nielicznych wiejskich szkół licealnych. Pomysł zorganizowania tu szkoły średniej zrodził się w 1939 roku. Wybuch II wojny światowej przekreślił jednak realizację zamierzeń i do pomysłu powrócono dopiero w 1942 roku. Aktyw Stronnictwa Ludowego podjął wtedy uchwałę, by po wyzwoleniu otworzyć w Chobrzanach gimnazjum dla młodzieży wiejskiej z powiatu sandomierskiego. Tymczasem wielu wybitnych naukowców i pedagogów prowadziło tajne nauczanie w Chobrzanach i okolicznych wioskach. W październiku 1944 rozpoczął się rok szkolny w Gimnazjum w Chobrzanach. W 1964 roku, decyzją Kuratorium Oświaty w Kielcach, nadano Liceum imię Stefana Żeromskiego.
Chobrzańskie okolice i żywą tam ciągle legendę Żeromskiego utrwalono w reportażu Jerzego Szotkowskiego „Śladami wielkiego kuligu”, powstałym na fali popularności ekranizacji „Popiołów” w 1966 roku oraz w filmie „Legenda” wyreżyserowanym w 1975 roku przez Krzysztofa Kieślowskiego.
O związkach Żeromskiego z Chobrzanami świadczy nie tylko grusza zwana gruszą Żeromskiego, ale też liceum jego imienia i wąwóz nazwany imieniem głównego bohatera „Popiołów”.