Czas powstania
Zespół parkowo pałacowy w Dowspudzie w gminie Raczki założony został w latach dwudziestych XIX wieku.
Opis cech Gminnego Cudu Regionu
Na zespół składają się wpisane do rejestru zabytków ruiny neogotyckiego pałacu Ludwika Michała Paca oraz przypałacowy park w stylu angielskim. Wyjątkowy kompleks znajduje się na prawym wysokim brzegu rzeki Rospudy w Dowspudzie.
Pałac miał być nie tylko reprezentacyjną siedzibą ostatniego z Paców, lecz miał też pełnić rolę skarbnicy dzieł sztuki i pamiątek narodowych. Tym funkcjom podporządkowane było zarówno rozplanowanie rezydencji, jak i jej wystrój, gloryfikujący chwalebną przeszłość rodu Paców i historię Polski. Już wybór stylu gotyckiego ewokował skojarzenia ze średniowiecznym zamkiem i potęgą możnowładczego rodu.
Zespół jest najbardziej charakterystycznym punktem na mapie Suwalszczyzny, rokrocznie odwiedzanym przez tysiące turystów z całego świata.
Opis kontekstów historycznych
Budowę okazałego pałacu w Dowspudzie rozpoczął genenerał Ludwik Michał hrabia Pac w roku 1820 tuż po powrocie z Włoch. Wiązało się to z decyzją o przeniesieniu do Dowspudy siedziby rodowej. W latach 1814-1815 Pac przebywał w Anglii i tam też prawdopodobnie narodził się pomysł budowy w Dowspudzie neogotyckiego pałacu, nawiązującego do ówczesnych rezydencji rodowych angielskich lordów. Dowspudzki zamek miał być zatem rezydencją wiejską, ale też swego rodzaju pomnikiem chluby oręża polskiego i znamienitości oraz poświęcania dla ojczyzny rodu Paców. Budowę pałacu rozpoczęto według planów i pod kierownictwem włoskiego architekta Piotra Bosio, ale od 1822 roku prowadził ją sprowadzony specjalnie przez Paca z Włoch Henryk Marconi. Park krajobrazowy założył Anglik John Heiton.
Pałac w Dowspudzie zbudowany był z cegły, otynkowany, na planie odwróconej litery T. Elewację korpusu głównego zdobiły rzeźbione postacie czterech królów i ośmiu hetmanów. Reprezentacyjną część pałacu dowspudzkiego stanowiły pomieszczenia usytuowane na parterze zarówno w korpusie jak i pawilonie. Mieściły się tam w zachodniej części korpusu biblioteka wojskowa i zbrojownia, we wschodniej zaś oranżeria i sala koryncka. Centralną część pawilonu stanowiła wysoka na dwie kondygnacje kaplica, za nią była galeria obrazów, w zachodnim skrzydle znajdowały się biblioteka, sypialnia reprezentacyjna oraz łazienka, we wschodnim natomiast sala bilardowa i jadalnia.
Wszystkie pomieszczenia były bardzo bogato zdobione freskami, obrazami, rzeźbami, sztukateriami oraz militariami. Nie mogło w tak wystawnych wnętrzach zbraknąć kominka z kararyjskiego marmuru oraz fantazyjnej fontanny. Okna upiększały witraże. Na piętrze pałacu znajdowały się pokoje mieszkalne i gościnne. W dwukondygnacyjnych piwnicach na ich górnym poziomie mieściły się łazienki nazywane termami, również one były strojnie zdobione arabeskami i malowidłami o tematyce przyrodniczej. Przed fasadę korpusu głównego wysunięty był ocalały do dziś portyk, pełniący funkcję podjazdu.
Od kilku lat zespół znajduje się w rękach prywatnych.
