Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
1955 r.
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
Był to pierwszy i największy tego typu obiekt w Polsce, którego kształt architektoniczny wyraża w sposób czytelny i zapamiętywalny jego przeznaczenie. Jest jednym z pierwszych budynków na świecie tak silnie inspirowanych kosmosem, wyglądem planet i układem astralnym.
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
Planetarium Śląskie, znane również jako Śląski Park Nauki, należy do najważniejszych atrakcji Parku Śląskiego. Obiekt został ulokowany na najwyższym wzniesieniu parku, zwanym Górą Parkową (320 m n.p.m.). Jego projekt, autorstwa krakowskiego architekta Zbigniewa Solawy, cechował się wizjonerskim podejściem. Budowa planetarium rozpoczęła się w lipcu 1953 roku, a oficjalne otwarcie miało miejsce 4 grudnia 1955 roku.
Zgodnie z pierwotną koncepcją autora projekt oparto na układzie pierścienia, w którym centralna bryła została przykryta kopułą i otoczona trzema wieżami obserwatorium. Największa i najmocniejsza część projektowanej bryły powinna zostać usytuowana w osi alei dojazdowej, a podejście do części centralnej, szeregiem stopni potęgować miały wrażenie dominanty w Parku Kultury. Architektoniczne oddziaływanie obiektu wspomagało odpowiednie ukształtowanie ogrodowe. Ten fragment Parku miał spełniać równocześnie funkcje dydaktyczne poprzez wkomponowanie takich elementów jak zegar słoneczny, amfiteatr dla obserwacji gwiazd pod gołym niebem czy park rzeźb.
Centralnym pomieszczeniem miała być sala pokazowa z miejscem dla 400 osób, na środku której umieszczone zostało najważniejsze urządzenie Planetarium: najnowocześniejszy w tym czasie projektor wyprodukowany przez Zakłady Carla Zeissa w Jenie. Pozwalał on wyświetlić na sferycznym niebie ponad 8000 gwiazd. Aby zamówić taką aparaturę konieczna była zgoda Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego na przyznanie środków finansowych, a czas realizacji zamówienia wynosił około dwóch lat. Oprócz projektora w Zakładach Zeissa zamówiono również refraktor, który później wykorzystano w obserwatorium.
Nie wszystkie założenia pierwotnego projektu udało się zrealizować. Powstała tylko jedna wieża, w której znajduje się obserwatorium astronomiczne, ale nie zastosowano w niej ruchomej podłogi. Części projektu uruchamiano etapami: stację sejsmologiczną uruchomiono w 1959 roku, a obserwatorium klimatologii i meteorologii w 1963 roku.
W głównej sali projekcyjnej, mieszczącej około 400 widzów, zamontowano sferyczny ekran z płótna o powierzchni tysiąca metrów kwadratowych. W centrum sali znajdował się najnowocześniejszy wówczas projektor, zdolny wyświetlić na sztucznym niebie ponad 8000 gwiazd.
W tym samym roku rozpoczęło działalność obserwatorium astronomiczne, wyposażone w największy w Polsce refraktor o średnicy 30 centymetrów.
Proces przebudowy i modernizacji Planetarium Śląskiego rozpoczął się w 2018 roku, przekształcając je w nowoczesny park nauki. W dodatkowym podziemnym budynku umieszczono interaktywne ekspozycje, a obok kompleksu wzniesiono wieżę widokową. Prace modernizacyjne zakończono w czerwcu 2022 roku.
Stan zachowania/stopień kultywowania Gminnego Cudu Regionu
Dziś Planetarium – Śląski Park Nauki należy do jednej z najbardziej nowoczesnych tego typu placówek na świecie, prezentując zagadnienia z trzech dziedzin nauki: sejsmologii, meteorologii i astronomii. W odróżnieniu od innych podobnych miejsc, stanowiska ekspozycyjne w Śląskim Parku Nauki nie tylko ukazują różne zjawiska fizyczne, ale także pozwalają je bezpośrednio doświadczać. Zwiedzający mogą przeżyć trzęsienie ziemi, stanąć w pobliżu prawdziwej błyskawicy czy odbyć symulowany lot w kosmos. Dzięki nowoczesnemu systemowi projekcyjnemu na największym w Polsce sferycznym ekranie wyświetlanych jest około 100 milionów gwiazd, umożliwiając podróż w najdalsze zakątki Wszechświata.
