Czas powstania
Nieokreślony.
Opis Cudu Regionu
W rejonie powiatu biłgorajskiego istnieje wiele gwar. Niektóre są do siebie podobne ze względu na takie same wyrazy – określenia, jednak każda z nich ma swoją indywidualną tradycję. Tak jest też z gwarą gorajską.
Samo miasto Goraj ma długą historię, bowiem istnieje od XIV wieku. Nie ma jednak określonego czasu, kiedy gwara gorajska zaczęła się kształtować. Istnieje prawdopodobieństwo, że część wyrażeń pochodzi od handlarzy i rzemieślników, którzy kiedyś zamieszkiwali tutejsze okolice. Jednak większość wyrazów prawdopodobnie wykształciła się w granicach XVIII-XIX wieku. Nie ma jednak oficjalnie potwierdzonych informacji na ten temat.
Gwara w gminie Goraj nie jest jednolita. Nieznacznie różni się ona w miejscowościach, głównie pojedynczymi, nielicznymi wyrazami, szczególnie w obecnych czasach. Nadal używana jest na co dzień przez mieszkańców gminy, szczególnie przez osoby zajmujące się na rolnictwem, dorosłe. W pewnym sensie dla osób starszych inna mowa niż gwara jest nienaturalna – na przykład uważają za dziwne mówienie słowa „zamówcie”, ponieważ na co dzień mówią „zamówta”.
Gwara ta charakteryzuje się przede wszystkim zamianą e na i (na przykład chleb – chlib) lub na y (na przykład ser – syr), a na o (na przykład buraki – buroki), o na u (na przykład stodoła – studoła) lub ł na n (na przykład wziął – wzion). Charakterystycznym jest również zamienianie samogłosek nosowych ę i ą jako e i o. Zamieniane też są końcówki wyrazów: -cie na -ta (na przykład iźcie – idźta).
Słownik
Słownik z wyrazami gwary gorajskiej opracowali kilka lat temu uczniowie Zespołu Szkół w Goraju. Wybrane słowa i wyrażenia przez nich opracowane to:
B
badziewie- stare, brzydkie, niepotrzebne rzeczy
baja- elegancka sukienka
bajdy- obmowa
balijka- duże naczynie do prania lub kąpania
baniok,blaszok – garnek
bidok- biedak
boczyć się- gniewać się
bojowisko- centralny, ubity plac ziemi w stodole
borgować- wziąć na kredyt
buroki- buraki
C
chachmęcić- nie mówić prawdy, kręcić
chałupa- dom
chlib- chleb
cięgiem- ciągle
ciżba- tłok
cnić- tęsknić za kimś
cudok- cudak
cug- przeciąg
cupka- szybko
cyganić- kłamać
cykutka- czkawka
cyrgiel- ozdobna chusteczka
cyrkulatka- mechaniczna piła tarczowa
czernice- czarne jagody
czytoł- czytał
D
deszczułka- deseczka
duchota- upał
dychać- kaszleć
dyszcz- deszcz
dziady- jeżyny
dzirżok- część cepa, którą trzyma się w dłoni
dzwoniec- człowiek młody
dziża- naczynie do wyrobu chleba
F
fura- wóz, furmanka
G
giry- nogi
godać- mówić
gumoleon- wykładzina podłogowa z gumy
H
hajcować- palić w piecu
I
idźdta- idźcie
inakszy- inny
ino- tylko
J
jak bądź- jakkolwiek
K
kanka- bańka na mleko
kociuba- przyrząd do wygarniania żaru z pieca chlebowego
kokoszyć się- rządzić się
kolibka- kołyska
kopyść -drewniana łyżka lub łopatka do mieszania potraw
krasiamaty- kolorowy
krzesny- chrzestny
kunie- konie
L
labidzić- lamentować
laczki- kapcie
ladacy- niegrzeczny
ligać- kłaść się
Ł
łoński rok- ubiegły rok
łyska się – na niebie pojawiają się błyskawice
M
machorka- tytoń
majtać- kiwać, poruszać
maśniczka- naczynie do wyrobu masła
mietła- miotła
N
najsampirw- najpierw
namta- macie
naskwarzyć – stopić na tłuszcz i skwarki
na podorędziu – pod ręką
naprzykrzoł się- dokuczał
naraić- namówić
naszcząt- do końca
na szagę, na skuśki- na skróty
nazad- z powrotem
naraić- namówić do czegoś
O
ocharużyć- dporowadzić się do porządku
opatulić się- ubrać się ciepło
odwieczerz- czas przed kolacja,wieczór
oblec się- ubrać się
odeprzyć- otworzyć
ozuwać się – zakładać buty
P
pajda- kawał chleba
podwłóczka- podkoszulek
poliwka- kompot z suszu
po omacku- po ciemku
porka- zupa owocowa
poszeł- poszedł
pośnik- kolacja wigilijna
potoknąć naczynia- umyć
powała –sufit
przetok-sito
przódzi-przedtem
przylepka – piętka chleba (krańcowa)
przytachać- przynieść
puchy- policzki
R
reczka- gryka
reptucha- torba do karmienia koni
rzyka- rzeka
S
sąsiek- skrzynia na ziarno
siennik- worek wypchany słomą służący za materac
sikira- siekiera
statki- naczynia
studoła- stodoła
strugać- obierać
syrzeń- świeży ser
ślipia- oczy
śmioliśmy się- śmialiśmy się
szaflik- pojemnik do mycia naczyń
szczypa- drewienko do rozpalania ognia
szpuntować – podburzać, nastawiać negatywnie do kogoś
szwendać się- chodzić bez celu
T
trynkować- tynkować
tygo- tego
trza- trzeba
trześnia- czereśnia
U
uprażyć- ugotować
usmolony- brudny
uwarzyć- ugotować
W
w dyrdy – biegiem prędko, szybko
wieczerza- kolacja
wihajster – trudna do określenia część urządzenia
wyrychtować się –ubrać się odświętnie
wysiudać- wypędzić
wzion, wziena- wziął, wzięła
Z
zaparte- zamknięte
zapole- miejsce w stodole, gdzie składa się snopy
zliszyc się – zniechęcić
zmówiny- zaręczyny
zrobiemy- zrobimy
zróbta- zróbcie
Ż
żelażniok- wóz żelazny
żłopać- pić