- Czas powstania
1793r.
2. Opis cech fizycznych wprowadzonego Gminnego Cudu Regionu
Pałac mieści się w Jaworzu, przy ul. Pałacowej 1. Sam pałac to budynek murowany z cegły, piętrowy, podpiwniczony, zbudowany na planie prostokąta. Elewację wschodnią i zachodnią zdobią ryzality (występ z lica elewacji budynku prowadzony od fundamentów po dach) zwieńczone trójkątnymi tympanonami. Od strony wschodniej wejście główne osłania portyk podtrzymujący balkon. Na elewacjach znajdują się niewielkie detale architektoniczne zdobiące budynek.
Od strony wschodniej pałacu wybudowane zostały dwie oficyny. Południowa, znana jako tzw. dom Filipa, mieści obecnie Mały Internat, zaś północna to dawny zakład kąpielowy, obecnie szkoła podstawowa i gimnazjum.
Warte uwagi są ponadto: budynek bramny i sama brama, ozdobiona figurami puttów, które trzymają barwne tarcze herbowe Laszowskich i de Saint Genois d’Anneaucourt.
W sąsiedztwie pałacu odnajdziemy kilka budowli towarzyszących, powstałych również pod koniec XVIII stulecia.
Obok pałacu znajduje się klasycystyczny kościół Opatrzności Bożej. Warto zajrzeć na cmentarz otaczający świątynię. Przy wejściu na nekropolię, znajduje się 19 grobów dawnych właścicieli dóbr jaworzańskich. Tzw. ćwiartka hrabiowska powstała w XVII wieku, co potwierdza zapis w katolickiej kronice kościelnej dotyczący najstarszego nagrobka: „Lata 1669 dnia 17 września zasnęła w Panu Chrystusie urodzona w poczciwości panna Magdalena Rudzicka rodzona Gurecka mając wieku swego 59 lat.” W 1820 roku hrabia Filip Ludwik de Saint Genois d’Anneaucourt ufundował pośrodku ćwiartki hrabiowskiej obelisk, upamiętniający jego przodków, a także zmarłego w wieku niespełna 8 lat, swojego syna Aleksandra.
Pałac otacza rozległy park krajobrazowy, przemieniony w zdrojowy. Zachowało się w nim kilka zabytków małej architektury, jak np. kamienne mostki, XIX-wieczna, kamienna amfora czy kanelowana kolumna. Pierwotnie park miał formę barokową. Na początku XIX wieku rozbudowano go nadając styl krajobrazowy, który zachował do dziś. W parku rośnie wiele cennych okazów drzew i krzewów. 44 drzewa zaliczono do pomników przyrody.
2. Opis kontekstów historycznych
W XVIII wieku Jaworze nabywa szlachcic polskiego pochodzenia herbu Nałęcz, baron Jerzy Ludwik Laschovsky, który pozostaje w Jaworzu na stałe. Pozostawia wiele ciekawych świadectw swojej działalności na rzecz miejscowości, jak np. kościół ewangelicko augsburski, założył kolonię Nalentsch obecne Nałęże oraz rozpoczął budowę pałacu mającego spełniać rolę siedziby właścicieli jaworzańskich włości. W roku 1792r. umiera, a majątek po nim zakupuje na licytacji znany z czasów wypraw krzyżowych baron rodowodu belgijsko-francuskiego, który przeniósł się po wojnie trzydziestoletniej do Księstwa Cieszyńskiego – baron Arnold Saint Genois d’Anneaucourt. Po śmierci szwagra podejmuje jego dzieło rozbudowując Jaworze i budując okazałą siedzibę rodzinną. Powstaje wtedy klasycystyczny pałac, brama północna z dwoma postumentami, piętrowa oficyna przybramna, dwie oficyny otaczające i park ze specjalnie dobranymi gatunkami drzew i krzewów, ogrodem różanym, cieplarnią, sztucznymi stawami i kaskadą, kwiatami w gazonach, kolumną z 1818r. oraz kutymi żelaznymi balustradami. W 1857r. zarząd nad całością przejmuje potomek barona Maurycy, który jako człowiek obyty w świecie, adaptuje park pałacowy na cele utworzonego uzdrowiska. Wykorzystując górskie położenie miejscowości, jej walory klimatyczne, pozyskiwaną z hodowli owiec żętycę, prowadzi się tutaj kuracje lecznicze. Rodzina Saint Genois d’Anneaucourt jest w posiadaniu pałacu i majątku ziemskiego Jaworza do 1906r., kiedy miejscowość na licytacji nabywa ją hrabia Henryk Larisch – Monich. W związku z niewielkim zainteresowaniem nowego właściciela uzdrowiskiem i rozwojem Jaworza, utraciło ono status kurortu.
W 1918r.pałac wykorzystany zostaje na cele lecznictwa wojskowego. Własność przejmuje syn Henryka – również Henryk – hrabia Larisch-Monich, który po dokonanym remoncie wprowadza się tu. Rodzina Larisch – Monich włada nim do 1941r., kiedy to zamieniony zostaje na dom wypoczynkowy dla Niemców, a później w 1944r. na szpital.
Po II wojnie światowej całość majątku zostaje znacjonalizowana i urządzono w pałacu dom dziecka dla dzieci polskich repatriantów z Niemiec i sierot wojennych, później w pałacu funkcjonuje Państwowy Młodzieżowy Zakład Wychowawczy.
W styczniu 2010r. uległ prawie doszczętnemu zniszczeniu w powstałym pożarze, co spowodowało zamknięcie i wyłączenie budowli z eksploatacji.
Pałac z uwagi na jego obecne zastosowanie – mieści się tam Państwowy Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy jest wyłączony ze zwiedzania.
województwo: śląskie
gmina: Jaworze