Czas powstania: obecny pałac jest wynikiem przebudowy w latach 1887-1894
Opis cech fizycznych: pałac znajduje się przy ulicy Krakowskiej 1 w Balicach
Opis kontekstów historycznych:
W XVI wieku Seweryn Boner doprowadził do rozkwitu Balic i wybudował w nich wielki modrzewiowy dwór w kształcie renesansowej willi włoskiej oraz założył ogród obsadzony drzewami owocowymi, roślinami ozdobnymi i użytkowymi. W 1535 roku w posiadłości Bonera w Balicach gościła córka króla Zygmunta Starego Jadwiga wraz ze swoim mężem Joachimem, elektorem brandenburskim, a w 1543 roku Balice odwiedziła arcyksiężna austriacka Elżbieta.
Przeniesienie rezydencji królewskiej z Krakowa do Warszawy w 1609 roku spowodowało spadek znaczenia Balic, a dwór stał się rezydencją dzierżawców wśród których był m.in. Piotr Kochanowski herbu Korwin – bratanek Jana Kochanowskiego.
W latach 1655-1657 nastąpił potop szwedzki w czasie którego dwór balicki został zdewastowany. Z upadku podnieśli go nowi właściciele – rodzina Szembeków. Balice znów zyskiwały na znaczeniu, a jeden z przedstawicieli tego roku, Jan (zm. 1731), wielki kanclerz koronny, wybudował w miejscu drewnianego pałacu nową, murowaną rezydencję.
W latach 1790-1808 Balice należały do Urszuli z Trzebińskich Darowskiej z inicjatywy której zniszczony pałac przebudowano w stylu klasycystycznym i udekorowano go malowidłami szkoły krakowskiej. Po jej śmierci dobra rodowe w Balicach, Burowie i Szczyglicach przejął jej syn Soter Darowski, następnymi właścicielami Balic byli Sołtykowie, potem Klementyna ze Sławińskich Homolacsowa, a następnie Stanisław Homolacs.
W 1887 roku pałac i dobra balickie nabył książę Dominik Radziwiłł czego upamiętnieniem jest figura Niepokalanej Najświętszej Marii Panny przy głównej drodze balickiej obok bramy wjazdowej do rezydencji. Dominik Radziwiłł zlecił architektom Tadeuszowi Stryjeńskiemu i Zygmuntowi Hendlowi przebudowę pałacu w stylu neobarokowym. Prace te trwały w latach 1887-1894. Na przełomie XIX i XX wieku Balice stały się miejscem tętniącym życiem, a rezydencję Radziwiłłów odwiedzali m.in. arcyksiążę Karol Franciszek Józef Habsburg (przyszły, ostatni cesarz Austro-Węgier), Wojciech Kossak, Józef Mehoffer, Teodor Axentowicz, Bolesław Szańkowski.
W 1926 roku dobra balickie przejął książę Hieronim Radziwiłł, a majątek zarządzany był wzorcowo i funkcjonowały w nim wozownie, spichlerze, kuźnia, kurniki, satjnie, stelmachownia, stodoły, młyn turbinowy, rządcówka, stróżówka, dom służby folwarcznej, stawy, a nawet lotnisko z własną awionetką. Ponadto Balice stały się miejscem zbioru malarstwa i dzieł sztuki, których miłośnikiem był Hieronim Radziwiłł.
W czasie II wojny światowej Niemcy powołali w Balicach posterunek Policji Polskiej, a samą miejscowość przyłączyli do gminy Liszki podobnie jak Aleksandrowice, Brzoskwinię, Szczyglicę, Kochanów, Kleszczów i Burów. Balicki pałac został zajęty przez wojsko. Nie przeszkadzało to jednak mieszkańcom Balic angażować się w działalność Armii Krajowej, Narodowej Organizacji Wojskowej i Chłopskiej Straży. 17 stycznia 1945 miejscowość zajęły wojska Armii Czerwonej, rozpoczęła się dewastacja pałacu, rabunek cennych przedmiotów i niszczenie pozostałych, a niedługo później Hieronim Radziwiłł został aresztowany i przewieziony do łagru gdzie zmarł.
Majątek w Balicach wraz z gospodarstwem rolnym w Aleksandrowicach i Kleszczowie został przejęty na cele reformy rolnej. 31 sierpnia 1945 Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych przekazało balickie dobra wraz z nieruchomościami Wydziałowi Rolnemu Uniwersytetu Jagiellońskiego. Rektor UJ Teodor Marchlewski wyodrębnił z tego wydziału Zootechniczny Zakład Doświadczalny i umieścił go w Balicach. W 1950 roku utworzono Instytut Zootechniki, którego siedzibą przez 40 lat był Kraków, a potem przeniesiono ją do Balic. W latach 1977-1987 Instytut ten odnowił balicki pałac.
Województwo: małopolskie
Gmina: Zabierzów
