Czas powstania: ok. 1831 r.
Opis kontekstów historycznych:
Przyczynkiem do założenia cmentarza znajdującego się przy ulicy Podzamcze była epidemia cholery, jaka w 1831 roku nawiedziła Będzin. Założono go na północno-zachodnim zboczu będzińskiej Góry Zamkowej, nieopodal zamku. Grunt pod cmentarz został zakupiony od mieszkańców. Cmentarz był użytkowany do końca lat 70. XIX wieku. Podczas II wojny światowej został zdewastowany przez Niemców. Na jego terenie pochowano ofiary kilku masowych egzekucji, a przede wszystkim szczątki ok. 100 Żydów spalonych w miejscowej synagodze w dniu 10 września 1939 roku. Jedną z najbardziej znanych postaci pochowanych na cmentarzu był rabin Jakub Natan, który zmarł w 1834 r. Fragment jego macewy ozdobionej Orłem Rzeczypospolitej (najprawdopodobniej z uwag na zasługi zmarłego dla insurekcji kościuszkowskiej), znajduje się w zbiorach Muzeum Zagłębia w Będzinie. W centralnej części cmentarza znajdował się ohel, który prawdopodobnie należał do rabina Barucha Hercygiera. Do dziś pozostały po nim jedynie fundamenty. Cmentarz użytkowany do końca lat 70. XIX w.
W latach 1999-2000, oraz w 2005 r., na terenie cmentarza zostały przeprowadzone prace inwentaryzacyjne zlecone przez Muzeum w Będzinie. Działania te zostały przeprowadzone przez historyka i archeologa. Prace porównawcze nad dokumentacją fotograficznej pierwszego i drugiego etapu badań wykazały postępującą degradację wielu nagrobków. Głównym powodem była osuwająca się po zboczu ziemia oraz niestety akty wandalizmu. Jest jedynym zachowanym cmentarzem, żydowskim, z trzech jakie funkcjonowały w Będzinie przed wybuchem II Wojny Światowej.
Opis obiektu:
Cmentarz usytuowany jest na popółnocno-zachodnim zboczu Góry Zamkowej w Będzinie. Od strony ulicy Podzamcze, jego teren jest częściowo ogrodzony pozostałościami kamiennego muru, w który wkomponowana jest odbudowana brama wejściowa. Nekropolia usytuowana jest na zboczu góry i porośnięta lasem, co nadaje jej pewnej wyjątkowości w porównaniu do innych cmentarzy żydowskich w regionie. Z uwagi na pochyłe zbocze, część macew jest poprzewracana. Cmentarz zajmuje obszar, ok. 1 ha. Obecnie znajduje się na nim około 250 nagrobków zachowanych w całości, oraz ponad 550 uszkodzonych lub rozbitych. Nagrobki wykonane są z piaskowca oraz wapienia i mają typowe zdobienia, oraz inskrypcje w języku hebrajski i jidysz. Jest jedynym zachowanym cmentarzem żydowskim, z trzech jakie funkcjonowały w Będzinie przed wybuchem II Wojny Światowej.
Województwo: śląskie
Gmina: Będzin, powiat będziński, region: Zagłębie Dąbrowskie