- Czas powstania
XVI w. - Opis cech fizycznych wprowadzonego Gminnego Cudu Regionu
Cieszyńska Wenecja – dzielnica Cieszyna niedaleko przejścia granicznego do Czech i Studni Trzech Braci. Cieszyńska Wenecja – stanowi odcinek współczesnej ulicy Przykopa (dawniej Nad Młynówką), przy której stoją budynki z XVIII – XIX wieku z mostkami przerzuconymi przez koryto Młynówki (sztucznego kanału). Budynki nad Młynówką należały niegdyś do rzemieślników: garbarzy, tkaczy sukienników i kowali, potrzebujących do wykonywania swojej pracy stałego dostępu wody. Obejmuje teren od skrzyżowania ulicy Przykopa z Aleją Jana Łyska aż do zbiegu ulicy Przykopa i Schodowej.
Część zabudowań Cieszyńskiej Wenecji jest wpisana do Rejestru Zabytków Województwa Śląskiego:
- ulica Przykopa, z murami oporowymi, wiek XVIII/XIX
- dom, ul. Przykopa 14, XIX wiek
- dom, ul. Przykopa 15, XIX wiek
- dom, ul. Przykopa 17, rok 1790
- dom, ul. Przykopa 25, wiek XVIII, XIX i XX
Najstarsza zabudowa pochodzi z drugiej połowy XVIII oraz pierwszej połowy XVIII wieku. Najstarszym obiektem na tym obszarze miasta jest portal przy zejściu do piwnicy budynku nr 26, który datowany jest na XVI/XVII wiek.
3. Opis kontekstów historycznych
Nie wiadomo dokładnie kiedy określenie Cieszyńska Wenecja weszło do potocznego języka. Termin ten opiera się na porównaniu cieszyńskiej uliczki, która leży nad sztucznym ciekiem wodnym, z przerzuconymi kilkunastoma mostkami, do licznych kanałów włoskiej Wenecji. Nie ma żadnego dokumentu urzędowego, który odnosił by się do tej kwestii, ale zakłada się, że to określenie pojawiło się w drugiej połowie XX wieku. Sztuczny kanał zwany Młynówką sięga swymi początkami XVI w. Częściowo jego powstanie wiązać się mogło z zasilaniem w wodę fosy, równocześnie jedną z funkcji było napędzanie młynów – stąd też wzięła się jego nazwa. Świadczą o tym dokumenty z pierwszej połowy XVI w., wydane przez Jana z Pernsteinu (opiekuna małoletniego Wacława III Adama, księcia cieszyńskiego), które mówią o zwolnieniu mieszczan z obowiązku oczyszczania „przykopy młyńskiej”. Woda napędzała książęcy młyn prochowy pod zamkiem oraz miejski młyn zbożowy. Najważniejszym obiektem gospodarczym Przedmieścia Przykopa był tzw. Wielki Młyn, o którym informuje zapis z 1461 roku pochodzący z dokumentu księcia cieszyńskiego Przemysława II. W pobliżu młyna znajdowały się stodoły książęce, które służyły jako magazyny zboża i mąki. Młyn wodny wykorzystywał nurt Młynówki i za pomocą koła wodnego mielił ziarna kaszy i zbóż dostarczanych z folwarków książęcych. Powstałą mąkę sprzedawano bądź też wykorzystywano w kuchni zamkowej. Po kilku pożarach w drugiej połowie XVII wieku, młyn został zniszczony, a później zrekonstruowany w wieku XVIII i od tego czasu spełniał funkcję do lat trzydziestych XX wieku. W XVI wieku na terenie Przedmieścia znajdowało się gospodarstwo rolne. Jego parcelacja w drugiej połowie XVII wieku przyczyniła się do rozwoju gospodarczego tej części okolic Cieszyna. Pod koniec XVII wieku Przedmieście Przykopa zostało wymienione w urbarzach– księgach gospodarczych komory cieszyńskiej prowadzonych dla Habsburgów. W urbarzu z 1692 roku Przedmieście to opisano jako: Bey der Wasser thor und an den Mühlgraben, co dosłownie oznaczało: koło bramy Wodnej i nad Młynówką. Zarejestrowano w nim 35 nazwisk właścicieli nieruchomości. Nad ciekiem zaczęli osiedlać się rzemieślnicy. Większość budynków stanowiła dla nich mieszkanie, choć część z nich niektórzy posiadała tu wyłącznie warsztat (np. garbarnia rodziny Steffanów w XVIII wieku).W średniowieczu blisko tzw. Bramy Wodnej i mostu leżącego w pobliżu zamku funkcjonowała łaźnia, która funkcjonowała tu od końca XIV wieku do lat siedemdziesiątych XVI wieku, kiedy przeniesiono ją na ul. Srebrną. Koniec XIX wieku wiązał się ze zmianą specyfiki Przykopy z dzielnicy rzemieślniczej na przemysłową. Pierwszą większą inwestycja jest datowana na rok 1895 i była to Garbarnia Skór Twardych i Miękkich Zygmunta Kohna. Jako następna pojawiła się Fabryka Mebli Żelaznych i Blach Jana Juraszka, a także firma meblarską Jana Tomicy. W 1932 roku (do roku 1939) młyn objęło w posiadanie żydowskie małżeństwo Leon i Maria Hochsteinn, które uruchomiło w nim elektrownię wodną. Po 1945 roku nastąpiła kolejna zmiana charakteru dzielnicy – powstały tam trzy zakłady przemysłowe: Fabryka Maszyn Elektrycznych Celma (rejon mostu Wolności), specjalizującej się w produkcji silników, Fabryka Farb i Lakierów (środkowa część dzielnicy Przykopa) i Zakłady Juwenia (zlokalizowane od strony mostu Przyjaźni), powstałe na bazie firmy Kohnów. W drugiej połowie XX w. z Młynówki czerpało wodę wiele zakładów, niestety spuszczając tu również ścieki. Obecnie utraciła ona w dużym stopniu swe wcześniejsze znaczenie gospodarcze. Młynówka, pobierająca wodę z Olzy oraz Puńcówki, ma ogółem 3690 m długości i dzieli się na dwie odnogi. Do czasów współczesnych zachowało się nad Młynówką nieco budynków z XVIII i XIX w. Owa „Cieszyńska Wenecja” posiada swoiste walory krajobrazowe i stanowi atrakcję turystyczną oraz teren spacerów dla mieszkańców. W jej rejonie działają też liczne lokale gastronomiczne.
4 czerwca 2009 roku na Cieszyńskiej Wenecji odbył się spektakl teatralny Karnawał Wenecki. Przedstawienie było wykonane przez aktorów z Teatru Gry i Ludzie z Katowic w ramach „Off -sceny alternatywnej” odbywającej się równolegle z XX edycją Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego „Bez Granic”, natomiast 26 kwietnia 2012 roku na Cieszyńskiej Wenecji odbyło się biennale artystyczne zorganizowane przez Fundację Animacji Społeczno-Kulturalnej, które działa przy cieszyńskim Uniwersytecie Śląskim.
Ciekawistka: Zgodnie z podaniami ludowymi Młynówkę oraz pobliską rzekę Olzę zamieszkiwały „utopce”, które są postrzegane albo jako duchy, które we władaniu posiadały rzeki, stawy i potoki; albo jako topielcy. Jedno z opowieści pt. O utopcu rozgrywa się na Przedmieściu Przykopa.
