Nieistniejący dwór Przybysz i park podworski w Jamach to początki Ossolineum

    Podobne obiekty, wydarzenia

    Kaplica trzech osób w Zagaciu

    Czas powstania: 1895 Opis cech fizycznych: Kaplica zadaszona w barwach...

    Kościół śś. Piotra i Pawła w Bolechowicach

    Czas powstania: pierwotny kościół istniał już w latach 1325-1327 Opis...

    Pałac Radziwiłłów w Balicach

    Czas powstania: obecny pałac jest wynikiem przebudowy w latach...

    Figura św. Jana Nepomucena w Aleksandrowicach

    Czas powstania: 1755 Opis cech fizycznych: Figura przydrożna św. Jana...

    Kaplica Jerozolimska w Przegini Narodowej

    Czas powstania: 1990-1991 Opis cech fizycznych: W pięknej, leśnej scenerii...

    Udostępnij

    XVII wiek do czasów współczesnych.

    Nieistniejący dwór w przysiółku Przybysz w Jamach do lat trzydziestych XX wieku, był siedzibą administracji dominium włości Ossolińskich. Ten modrzewiowy dwór, otoczony parkiem krajobrazowym zbudował Józef Maksymilian Ossoliński, urodzony w 1748 roku w Woli Mieleckiej. Ossoliński podjął myśl stworzenia wielkiej, narodowej biblioteki i w tym celu przy pomocy proboszcza pobliskiego Zgórska, księdza Hieronima Juszyńskiego oraz kasztelana bieckiego, Ewarysta Kuropatnickiego, stopniowo gromadził księgozbiór, pozyskując do niego wiele wybitnych dzieł z różnych dziedzin nauki.

    Cenne księgozbiory zgromadzono w Woli Mieleckiej i dworze „Przybysz” w Jamach. Opiekował się nimi młody wówczas naukowiec, Samuel Bogumił Linde. W 1816 roku powstała po usilnych staraniach Ossolińskiego – Fundacja. Na jej utrzymanie przeznaczył Ossoliński, dochody z klucza zgórskiego i folwarków w Woli Mieleckiej i Piątkowcu. Księgozbiór został w roku 1817 przeniesiony do klasztoru pokarmelitańskiego we Lwowie, jednak siedzibą fundacji pozostał dwór Przybysz i pełnił tę funkcję do wybuchu II wojny światowej.

    O dawnej świetności tego miejsca świadczy dziś tylko park, krzyż i pomnik z tablicą poświęconą tragicznym wydarzeniom z 20 maja 1944 roku. Przetrwało też Ossolineum, mające siedzibę we Wrocławiu. Mało kto wie jednak, że początki zbiorów Ossolińskich wiążą się z dworem Przybysz w Jamach, przy drodze z Mielca do Krakowa.

    W czasie okupacji hitlerowskiej w rejonie Mielca aktywnie działały ugrupowania podziemia, a dwór Przybysz był ośrodkiem konspiracji. 20 maja 1944 roku gestapo dokonało pacyfikacji dworu.

    Po wojnie, dwór Przybysz, odebrany właścicielom, nie doczekał się dobrego, solidnego użytkownika. Wykorzystywany doraźnie zmieniał się w malowniczą ruinę. W 1953 roku, decyzją ówczesnych polskich władz Fundację Ossolińskich rozwiązano. W 1956 dwór został rozebrany. Pozostał po nim park podworski.

    Początki podworskiego parku położonego w Jamach, sięgają prawdopodobnie XVII wieku. Krajobrazowy charakter nadano parkowi z pewnością w wieku XIX. Układ zabudowy dworskiej był charakterystyczny dla obiektów pochodzących z tamtego okresu. Do dworu prowadziła droga dojazdowa, wchodząca na obszerny dziedziniec, zamknięty od południa budynkiem dworu, od zachodu budynkami gospodarczymi; wozownią i stajnią, a od strony wschodniej szpalerem drzew. Nieregularne rozplanowanie traktów i alejek parkowych oraz włączenie w jego granice sadzawki podkreślało krajobrazowy charakter parku. Obecnie czytelność układu uległa zatarciu przez zarastające samosiejkami alejki. Osobliwością przyrodniczą parku, pozostaje nieliczny już obecnie starodrzew min. zrośnięte stare lipy i buki, które niewątpliwie zasługują na ochronę.

    W końcu lat trzydziestych  XX w. dwór Przybysz znalazł się w posiadaniu rodziny żydowskiej. W czasie okupacji Niemcy przekazali jego administrację Janowi Skrzypkowi. Mieszkańcy dworu, członkowie AK, dawali schronienie ukrywającym się jeńcom i Żydom do czasu pacyfikacji majątku w maju 1944 r. Po wyzwoleniu, przez pewien czas dwór pełnił funkcję szkoły. Został następnie opuszczony i zdewastowany, a w 1956 rozebrany. Wykonane wówczas zdjęcia i rysunki pomiarowe stanowią jedyny ślad po tym zabytku.

    Park podworski „Przybysz” w Jamach wpisany został do rejestru zabytków, decyzją Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w 2009 roku.

    Elewacja ogrodowa dworu Przybysz. (Zdjęcie pochodzi z pisma „Spotkania z Zabytkami” nr 4 (32) 1987).
    Wschodnia elewacja dworu Przybysz w 1955 r. (Zdjęcie pochodzi z pisma „Spotkania z Zabytkami” nr 4 (32) 1987.
      Dwór Przybysz w trakcie rozbiórki w 1955 r. (Zdjęcie pochodzi z pisma „Spotkania z Zabytkami” nr 4 (32) 1987).
    Park podworski w Jamach.
    Park podworski w Jamach.
    Park podworski w Jamach.