Czas powstania – 1974 rok.
Opis cech fizycznych
Kamienny głaz wydobyty w pobliżu posesji Jana Skrzysińskiego ze Swoszowej. Na nim tablica inskrypcyjna zawierająca treść wydarzenia i datę powstania obiektu. Pomnik otoczony jest metalowym niskim ogrodzeniem.
Opis kontekstów historycznych
Pomnik usytuowany jest na wzniesieniu zwanym Gilowa Góra, przy drodze ze Swoszowej w kierunku Ryglic.
Na tablicy znajduje się napis o treści:
„W tym miejscu w dniu 17 VIII 1944 r. żołnierze
I Batalionu 5 Pułku Strzelców Podhalańskich AK
odnieśli zwycięstwo nad odziałem tarnowskiego gestapo”.
W 1974 roku Adolf Małek – ówczesny Naczelnik Gminy Szerzyny na naradzie w Powiatowej Radzie Narodowej w Jaśle przedstawił zamysł uczczenia obchodów XXX rocznicy bitwy na Gilowej Górze w Swoszowej, budową pomnika upamiętniającego wspomniane zwycięstwo. Najpierw propozycja nie została przyjęta z entuzjazmem, ponieważ, jak uzasadniali decydujący podczas tej walki nie zginął żaden polski żołnierz. Jednak po wielu pertraktacjach przyjęto propozycję A. Małka, by pomnik został wzniesiony w Swoszowej. Z czasem pojawiały się problemy finansowe, ponieważ Urząd Gminy nie dysponował środkami, które mógłby przeznaczyć na ten cel. Wybrano komitet organizacyjny budowy z przewodniczącym Adolfem Małkiem. W skład jego weszli również członkowie: Bronisław Poręba – Prezes Spółdzielni Chałupników w Żurowej, Stanisław Starzyk – Prezes Spółdzielni Kółek Rolniczych w Ołpinach, Ludwik Reczek – Prezes i Bronisław Mosoń – Wiceprezes Gminnej Spółdzielni „SCh” w Szerzynach. Przedstawiciele tych firm zaoferowali pomoc finansową i przekazali po 500 zł z przeznaczeniem na zatrudnienie fachowców i zakup materiałów budowlanych. S. Starzyk zaoferował transport materiałów. Miejsce powstania obiektu, jako najkorzystniejsze, wskazał Edward Mazur, jeden z uczestników sierpniowej walki 1944 roku. Przewodniczący budowy wybrał kamienny głaz dostrzeżony w pobliżu posesji Jana Skrzysińskiego ze Swoszowej, który przetransportowano na wzgórze Gilowej Góry. Nie było to łatwe zadanie, ponieważ droga była piaszczysta, wyboista, a nie utwardzona. Prace budowlane prowadził Bolesław Mitoraj z Szerzyn, którego brat zginął torturowany przez gestapo w czasie poprzedzającym tę bitwę w 1944 roku. B. Mitorajowi pomagali m. in.: Józef Gotfryd, właściciel przylegającego lasu i Jan Gabański – dróżnik gminny (obaj z Szerzyn). Wszystkie prace betoniarskie wykonano ręcznie, przy użyciu łopat.
Ogrodzenie metalowe wykonał, bardzo zaangażowany przy budowie, Stanisław Kozioł z Szerzyn, pracownik Spółdzielni Kółek Rolniczych. W uroczystości odsłonięcia pomnika wzięli udział walczący tam żołnierze m. in.: płk Edward Przybyłowicz ps. „Bem” – dowodzący bitwą, Tadeusz Ślawski (późniejszy dyrektor Muzeum w Bieczu, który ze „Stena” rozpoczął walkę z Niemcami), Łukasz Grzywacz-Świtalski – autor książki o walkach partyzanckich na Podkarpaciu, Józef Dobrzański – Sekretarz Komitetu Gminnego PZPR w Szerzynach, Stanisław Sroka – Kierownik Szkoły Podstawowej w Swoszowej. Podczas spotkania Jerzy Graczyk wręczył Adolfowi Małkowi odznakę „Opiekun Miejsc Pamięci”. Po wysłuchaniu przemówień w miejscowej szkole odbyło się spotkanie uczestników ze wspomnieniami sprzed trzydziestu lat. Młodzież wraz z nauczycielami ze Swoszowej przyrzekła na kolejne lata dbać o ten obiekt i opiekować się nim ku pamięci walczących polskich żołnierzy oraz dla zachowania historii.
Bibliografia:
„Informator o miejscach walk i męczeństwa ludności w powiecie jasielskim w okresie II wojny światowej”, Mieczysław Wieliczko, Rzeszów 1975,
„…w Czermnej i okolicy 1943-1944”, Zenon Adamczewski, Sośnie 2000,
„W Pasmie Liwocza i Brzanki”, Marcin W. Solarz, Krosno 1998,
„Miejsca pamięci narodowej na terenie Gminy Szerzyny”, GCKiCz Szerzyny 2019,
Relacja ustana Adolfa Małka, budowniczego pomnika.
