Fundacja Zakłady Kórnickie (FZK)

Czas powstania: 1925 rok.

Fundacja Zakłady Kórnickie jest spuścizną rodów magnackich Działyńskich i Zamoyskich, darem przekazanym Narodowi Polskiemu i owocem wieloletnich, nacechowanych patriotyzmem i przesiąkniętych ideą pracy organicznej starań fundatorów.

Współczesne cele FZK to:

1. Wspieranie i rozwijanie nowoczesnego rolnictwa poprzez upowszechnianie kultury rolniczej, oświaty, wartościowych rozwiązań agrotechnicznych oraz prowadzenie wzorcowych gospodarstw rolnych.
2. Działanie na rzecz edukacji rolnej i działalności naukowo-badawczej poprzez zakładanie szkół rolniczych, wspieranie nowoczesnego kształcenia, fundowanie stypendiów, organizowanie działalności upowszechniającej racjonalne gospodarowanie zasobami rolnymi.
3. Propagowanie idei pracy organicznej.
4. Działanie na rzecz poprawy warunków życia i pracy mieszkańców związanych z terenami Zakładów, zamieszkałych na terenach lub w pobliżu terenów Zakładów, w tym także wspieranie inicjatyw społecznych.
5. Wspieranie placówek Polskiej Akademii Nauk – Biblioteki Kórnickiej i Instytutu Dendrologii.

Fundacja proponuje coroczne programy dofinansowań i stypendiów, wydaje publikacje i prowadzi Dom Seniora w Jarosławkach. Współfinansuje remonty zabytków. Jest aktywna na niwie popularyzacji historii, idei pracy organicznej i ekologii poprzez programy: „Praca organiczna 2.0”, „Drzewo Franciszka”, „Agrokultura”, „Szkołą Generałowej” oraz portal historyczny „Hrabia Tytus”. Najnowszym pomysłem władz Fundacji jest utworzenie w Kórniku nowoczesnego Muzeum Matematyki „MuMa”.

Fundacja Zakłady Kórnickie (FZK) powstała w 1925 roku dzięki darowiźnie Jadwigi z Działyńskich Zamoyskiej oraz jej syna – Władysława Zamoyskiego. Oddali oni Narodowi Polskiemu swój majątek, którego znaczną częścią była spuścizna Tytusa i Jana Działyńskich,  ale także wykupione przez Władysława dobra zakopiańskie. Fundacja powstała na mocy specjalnej ustawy sejmowej z 30 lipca 1925 r. Wolą darczyńców było, aby majątek FZK był niepodzielny i przeznaczony na cele opisane w ustawie. Zadaniami FZK było między innymi utrzymywanie żeńskie szkoły gospodarstwa domowego w Kuźnicach i w Kórniku, Biblioteki Kórnickiej wraz z zamkowym Muzeum, Zakładu Badania Drzew i Lasu (obecnie Instytut Dendrologii PAN). Poza tymi zakładami majątek Fundacji stanowiły: 6757 ha użytków rolnych, 712 ha jezior, 4943 ha lasów, tartak, gorzelnia, domy mieszkalne w Kórniku, Pałac Działyńskich w Poznaniu oraz dobra zakopiańskie (z odzyskanym dzięki dwóm procesom Morskim Okiem) o łącznej powierzchni 6538 ha. Dochód netto przeznaczony był na realizację celów statutowych, w tym utrzymanie zakładów naukowych i szkolnych.

Po zakończeniu II wojny światowej na mocy dekretu z 12 grudnia 1944 r. Państwo przejęło lasy należące do FZK, które przed wojną przynosiły 60% dochodów. Ten fakt i inne realia ekonomiczne i polityczne tamtych czasów uniemożliwiały sprawne funkcjonowanie Fundacji, dlatego  jej władze zmuszone były do przekazania gospodarstw rolnych Państwu, które miło przejąć też obowiązki finansowania poszczególnych zakładów. W połowie 1949 r., Państwo przejęło więc Szkołę Domowej Pracy Kobiet w Kuźnicach, ale po dwóch latach ją zlikwidowano. W 1950 r. Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego wzięło w dzierżawę Zakład Dendrologii i Pomologii w Kórniku. Dopiero dekretem z 24 kwietnia 1952 r. zadecydowano o całkowitym rozwiązaniu FZK (Dz. U. nr 25 poz. 172). Polska Akademia Nauk (PAN) przejęła część majątku zniesionej Fundacji, część trafiła do innych instytucji, w tym pod administrację PGR-ów.

W 1989 roku, po powstaniu Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (AWRSP), i przejęciu przez tę instytucję gruntów dawnych PGR-ów rozpoczął się proces sprzedaży tego minia. Sprzedano między innymi około 130 ha gruntów dawnej Fundacji. Zmobilizowało to grupę osób, w tym dyrektora Biblioteki Kórnickiej PAN – prof. dr hab. Jerzego Wisłockiego ze współpracownikami do działań w kierunku restytucji Fundacji. Sprawą dawnej Fundacji zainteresowano władze PAN, Urząd Wojewódzki i polityków. W 1992 roku działania w sprawie reaktywowania Fundacji podjęła w swym stanowisku skierowanym do Prezydenta RP Lecha Wałęsy Rada Miasta i Gminy Kórnik. Po wielu dyskusjach i konferencjach, w których uczestniczyli parlamentarzyści, przedstawiciele AWRSP i PAN, ustalono, że najlepszą drogą odtworzenia FZK jest jej restytucja. W 1997 roku do reprezentowania PAN w tym procesie upoważniono prof. dr hab. Andrzeja B. Legockiego. Z jego inicjatywy w tym samym roku rozpoczęto regularne spotkania i prace nad ewidencją dawnego majątku FZK.

Na początku 1998 r. gotowy był już projekt ustawy którym zainteresowali się parlamentarzyści z Wielkopolski: Marcin Libicki – późniejszy sprawozdawca przedstawionego sejmowi projektu i Marek Zieliński. Prezes Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, wydał w tym samym roku zarządzenia o wstrzymaniu obrotu nieruchomościami dawnej FZK, a 26 listopada posłowie wnioskodawcy wnieśli projekt ustawy o FZK na ręce Marszałka Sejmu.

Dopiero 24 sierpnia 2001 r. Sejm uchwalił Ustawę o FZK, to samo w dniu 18 września 2001 r. uczynił Senat, a Prezydent RP w dniu 11 października 2001 r. podpisał ustawę, która zaczęła obowiązywać po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia.

W 2001 roku, gdy Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podejmował ustawę o restytucji Fundacji, na nowo sformułowano jej cele i misję, dostosowując do rzeczywistości końca XX wieku.

Fundacja zawiaduje obecnie w Wielkopolsce gruntami rolnymi o powierzchni 4.159,00 ha zabudowanymi i niezabudowanymi. Organami Fundacji jest 10–osobowa Rada Kuratorów i 5-osobowy Zarząd.