Czas powstania
Wąwozy lessowe na Wyżynie Sandomierskiej powstają i zanikają lub zmieniają wysokość nieustannie. Obecnie istniejące na terenie gminy Samborzec wąwozy powstawały w XIX i XX wieku.
Wąwóz w Bystrojowicach 
Wąwóz w Gorzyczanach 
Wąwóz w Śmiechowicach
Opis cech fizycznych
Wąwóz lessowy to wydłużona, wklęsła forma terenu o stromych zboczach i płaskim dnie. Powstaje w wyniku działalności erozyjnej wody na less. Na zboczach wąwóz jest najczęściej porośnięty roślinnością, której korzenie widać na zboczach.
Wąwozy lessowe Sandomierszczyzny mają duże znaczenie krajobrazowe i kulturowe. Mieszkańcy szczycą się obecnością tutaj żyznych gleb powstałych na lessie, którego charakterystyczna żółta barwa zostaje odsłonięta właśnie w wąwozach. Niektórzy uważają na przykład, że nazwa miejscowości Złota w gminie Samborzec pochodzi właśnie od złotego koloru tutejszej ziemi. Same wąwozy, dzięki zacienieniu, są miejscami wytchnienia po pracy. Cieszą również oczy, urozmaicając teren i przysparzają radości dzieciom, szukających w nich kryjówek. To także punkty orientacyjne i skupiska ciekawej, dzikiej i uprawnej, ale zdziczałej roślinności, która na tutejszych terenach rolniczych jest wypierana i pozostaje głównie przy drogach i na nieużytkach.
W miejscowościach gminy Samborzec, położonych na Wyżynie Sandomierskiej, występuje bardzo dużo wąwozów. Są to miejsca idealne na spacery, bieganie, jazdę na rowerze. Większość wąwozów ma już obecnie utwardzone, wyasfaltowane dna. Nadal jednak można podziwiać lessowe zbocza z widocznymi systemami korzeniowymi drzew i krzewów rosnących na szczytach.
Wąwóz w Andruszkowicach 
Wąwóz w Polanowie 
Wąwóz w Samborcu 
Wąwóz w Śmiechowicach 
Wąwóz w Gorzyczanach zwany Wąwozem Rafała
Opis kontekstów historycznych
Less zasadniczo tworzy się w klimacie stepowym, gdzie występuje przewaga parowania nad opadami. W Polsce na lessie powstają czarnoziemy, bardzo cenione w rolnictwie, a także gleby płowe i brunatne. Występuje on w Polsce południowej na obszarach wyżynnych i podgórskich. Dużo lessu znajduje się na Wyżynie Kielecko-Sandomierskiej. Równie lessowe są tu poprzecinane licznymi wąwozami i parowami. Oprócz tego występują wały lessowe, wcięcia i inne formy ukształtowania terenu.
Większość wąwozów jest pochodzenia antropogenicznego. Wąwozy drogowe zwane głębocznicami mają swoją genezę w drodze biegnącej po stoku. Koła pojazdów czy kopyta zwierząt niszczyły roślinność i żłobiły stok. Jednocześnie w wyniku opadów atmosferycznych działała erozja wodna. Wyżłobienie pogłębiała woda, ale wyrównywało ciągłe używanie dna jako drogi. W takich wąwozach roślinność rosła głównie na brzegach, zacieniając dno. Wąwozy nieckowate powstawały natomiast wskutek przekształcenia form erozyjnych poprzez prace rolnicze.
W położonych na Wyżynie Sandomierskiej terenach gminy Samborzec wąwozy lessowe są stałym elementem krajobrazu od niepamiętnych czasów. Z powodu miękkości lessu wciąż powstają nowe, stare zaś ulegają spłyceniu lub poszerzeniu, czasem zanikają. Zdarza się, że bardzo zarośnięte i nieprzejezdne wąwozy polne zostają zasypane przez rolników.
Najbardziej znany w okolicach Samborca jest Wąwóz Rafała łączący Gorzyczany z Chobrzanami. Nazwę zawdzięcza bohaterowi „Popiołów” Stefana Żeromskiego – Rafałowi Olbromskiemu. W „Popiołach” przejeżdża on tym wąwozem, wioząc rannego księcia Gintułta do Tarnin (Chobrzan) po bitwie w Sandomierzu.
