Czas życia
Początki społeczności żydowskiej w Bakałarzewie sięgają prawdopodobnie połowy XVII wieku.
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
Żydzi stanowili niegdyś ważny element społeczny wzbogacający kulturę i historię miasta Bakałarzewo.
Żydzi z Bakałarzewa parali się głównie handlem i małym rzemiosłem. Byli bardzo zróżnicowani pod względem zamożności. Część z nich, jak np. kramarze, szynkarze czy kupcy była bardzo majętna, miała własne domy i zapewniony godziwy byt. Ale byli też Żydzi biedni. Pracowali oni u bogatych bakałarzewskich mieszczan. Nie posiadali własnych domów, a mieszkali jako kątnicy u swych pracodawców.
Żydzi pobudowali w mieście drewniane synagogi, założyli cmentarz, a także prowadzili szkoły żydowskie i szpital. Do dziś zachował się tylko fragment cmentarza.
Bakałarzewscy Żydzi podobnie, jak w większości osad miejskich w dolinie rzeki Rospudy przetrwali tutaj do wybuchu wojny w 1939 roku.
Opis kontekstów historycznych
W latach 1669–1674 kieruje bakałarzewską parafią ks. Brentellt. Z jego inicjatywy oraz za zgodą właścicieli tutejszych dóbr miasto od bakałarza, który tu zamieszkiwał zostaje nazwane Bakałarzewem. Rozpoczęło się ruchliwe życie, rozwija się handel i od tego czasu do miasteczka przybywa coraz więcej starozakonnych.
Spis kościelny z 1786 rok podaje, że na terenie parafii Bakałarzewo mieszkało obok 1920 katolików, 17 Niemców (prawdopodobnie protestantów) i 199 Żydów, jednak liczba ta może być zaniżona. Większość lub też wszyscy Żydzi z bakałarzewskiej parafii zamieszkiwali samo miasteczko.
Na przełomie lat 1799/1800 władze pruskie stworzyły opisy statystyczne miast Prus Nowowschodnich. Dowiadujemy się stąd, że w Bakałarzewie było 620 mieszkańców i 76 domów. Żydów mieszkało tu 285, co stanowiło 46% ogółu.
Wiek XIX to okres wzrostu populacji żydowskiej w Bakałarzewie. Około 1820 r. na 1003 mieszkańców 500 było Żydami. W 1827 r. na 934 mieszkańców było 525 Żydów. Zdecydowanie przeważali tu w drugiej połowie stulecia. Około 1860 r. w Bakałarzewie mieszkało 215 chrześcijan oraz 791 Żydów (blisko 80%).
Nawet pozbawienie praw miejskich Bakałarzewa w 1870 r. nie spowodowało odpływu społeczności żydowskiej z miasteczka. W 1880 r. zamieszkiwały tu 1554 osoby, z czego przeważającą część stanowili Żydzi. W 1891 r. na ogólną liczbę minimum 1766 wszystkich osób w Bakałarzewie, 1314 – Żydzi.
Ostatnie lata sprzed I wojny światowej charakteryzowały się stopniowym zmniejszaniem liczby ludności żydowskiej w Bakałarzewie, przy jednoczesnym wzroście populacji katolików. Spowodowane to było przenoszeniem się społeczności żydowskiej do większych miast oraz Stanów Zjednoczonych. W okresie międzywojennym Żydzi tworzyli już niewielką grupę.
We wrześniu 1939 roku miasteczko zostało zbombardowane. Żydom udało się uratować zwoje Tory z synagogi i przewieść je do Suwałk. Następnie, na jedynie kilka tygodni, miasteczko dostało się pod okupację sowiecką. Część Żydów uciekła z miasta wraz z cofającą się Armią Czerwoną. Cmentarz żydowski w Bakałarzewie został zdewastowany. Po wojnie społeczność żydowska miasteczka nie odbudowała się.