Czas powstania: X-XIII w.
Opis cech fizycznych: Czermno to niewielka wioska w gminie Tyszowce, blisko granicy polsko-ukraińskiej, nad rzeką Huczwą. Na skraju wsi, wśród łąk i pól znajduje się grodzisko, znane w całej Europie. Zachowały się wały o wysokości 4,5 – 6 m otaczające dawny majdan. Pośrodku majdanu zasypana studnia. W pobliskich lasach czytelne są ślady wałów ziemnych z fosą, długości 5 km, które są częścią dawnych fortyfikacji, otaczających gród od wschodu i południowego-zachodu.
Przez grodzisko wiedzie szlak turystyczny. Dla celów turystycznych zbudowano tu drewnianą wieżę widokową, palisadę drewnianą, taka mini rekonstrukcja grodu oraz przystań kajakową. Do grodziska można bowiem dopłynąć kajakiem z Tyszowiec. Przy wieży stoi tablica informacyjna. Miejscem tym opiekuje się Urząd Miasta w Tyszowcach.
Opis kontekstów historycznych: Czermno to dawny Czerwień – stolica tzw. Grodów Czerwieńskich. Pierwsza wzmianka o Czerwieniu pochodzi z 981 r. W widłach rzek Sieniochy i Huczwy, na przecięciu szlaków handlowych, na wzniesieniu, na bagnistym terenie powstał kompleks osadniczy. Kompleks zajmował ok. 40 ha i składał się z: grodu, dwóch podgrodzi o nazwach: Bazar i Czermieniec, kilku osad otwartych, cmentarza i wału zaporowego od południa. Gród i osady połączone były ze sobą pomostami. Posiadał drewniane budowle, ale w jego obrębie stała murowana cerkiew z XII w. Wjazd do grodu prowadził od południa.
Gród Czerwień należał pierwotnie do ziem polskich. W 981 r. zdobył go książę kijowski Włodzimierz. W 1018 r. Bolesław Chrobry przyłączył Czerwień do Polski. Od tego czasu do XIII w. gród przechodził z rąk kijowskich do polskich. W 1240 r. zdobyli go Tatarzy pod wodzą Batu-chana. Z 1289 r. pochodzi ostatnia wzmianka o grodzie. Pod koniec XIII w. był już całkiem zniszczony, a jego funkcje administracyjne i gospodarcze przejęły pobliskie Tyszowce. W XV w. powstała wieś Czermno. Miejscowa ludność zwała to miejsce „Zamczysko” lub „Duże Zamczysko”.
Do XIX w. nikt nie interesował się zachowanym grodziskiem. W XIX w. po raz pierwszy je opisano (Polacy i Rosjanie). Pierwsze badanie przeprowadzono dopiero w 1940 r., prowadził je badacz ukraiński. Zainteresowanie grodziskiem przez archeologów rozpoczęło się w 1952 r., w ramach programu Badań nad Grodami Czerwieńskimi. Wówczas przeprowadzono pierwsze polskie badania. Kolejne miały miejsce dopiero w latach 70. , 80. XX w. i następne w latach 90. XX w. Grodzisko jak gdyby na nowo zostało odkryte i wzbudziło zainteresowanie na pocz. XXI w. Od 2010 r., w wyniku realizacji przez Instytut Archeologii UMCS projektu Czermno (Czerwień) – stolica grodów czerwieńskich (2010-2011) i kolejnych badań oraz dokonanych odkryć na grodzisku, o Czermnie zrobiło się głośno. W 2012 r. w Muzeum Regionalnym w Tomaszowie Lubelskim, zaprezentowane zostały znaleziska z Czermna na wystawie pt: „Czerwień – gród między Wschodem a Zachodem”, która następnie odwiedziła inne muzea w kraju i za granicą.
Czermno zasłynęło w świecie jako miejsce znalezienia dwóch cennych skarbów z epoki średniowiecza. W 2011 r. odkryto skarb składający się z biżuterii książęcej z XIII w. Skarb ten otrzymał nagrodę National Geographic Traveler. Poza skarbem archeolodzy znaleźli 1,5 tys. różnych zabytków. W 2013 r. doszło do odkrycia kolejnego skarbu –przepięknych ozdób z X/XI w. W 2015 r. znowu natrafiono na dwa kolejne skarby biżuterii z X-XII w. Na grodzisku prowadzone są kolejne badania archeologiczne przez archeologów polskich i zagranicznych, a Czermno promuje gminę Tyszowce.
Województwo: lubelskie
Gmina: Tyszowce