Sady i tradycje sadownicze w gminie Samborzec

Czas powstania

Lata 20. XX wieku – początki systematycznego i ukierunkowanego rozwoju sadownictwa w gminie Samborzec.

Opis cech fizycznych

Jabłko i gałązka kwitnącej jabłoni to symbole gminy Samborzec. Na herbie gminy, ustanowionym w 2018 roku, znalazły się dwa żółte jabłka, odnoszące się do lokalnych tradycji sadowniczych i współczesności, wciąż związanej z uprawami drzew owocowych i warzyw. Wcześniej, przed ustanowieniem insygniów gminy, jako motywu wyróżniającego używano grafiki z gałązką kwitnącej jabłoni.

Rozciągające się dookoła sady owocowe i ogrody warzywne to charakterystyczny widok w gminie. Jest ona typowo rolnicza, a jej powierzchnia wynosi 8 537 ha, z czego ponad 7,7 tysiąca hektarów to ziemie uprawne. Sady i warzywniki zajmują około 80% wszystkich upraw. Systematycznie rozwijana jest tutaj produkcja wysokiej jakości warzyw i owoców. Większość mieszkańców łączy pracę etatową z prowadzeniem gospodarstw sadowniczych. Najpowszechniej uprawiane są jabłonie, morele, wiśnie. Na terenie gminy działają m.in. przetwórnia owoców i warzyw Sambor, tłocznia soków SAM-RAY, grupy producentów Złoty Sad i Sangrow, liczne skupy owoców i warzyw.

Gmina Samborzec oraz inne sąsiadujące gminy tworzą Sandomierski Okrąg Ogrodniczy przez który przebiega turystyczny „Sandomierski Szlak Jabłkowy”. Szlak ten powstał w 2005 roku na mocy porozumienia między zarządem powiatu sandomierskiego oraz sąsiadującymi ze sobą gminami powiatu, typowo sadowniczo–rolniczymi. Gminy współpracują w zakresie promocji i popularyzacji sadownictwa, agroturystyki, zdrowego odżywiania opartego na rodzimych owocach i warzywach, ale też upowszechniania lokalnej kultury i tradycji. Szlak skupia gospodarstwa sadownicze, agroturystyczne, winiarskie. Oferuje różne możliwości zwiedzania i poznawania Sandomierszczyzny.

Od 2011 roku jabłka sandomierskie znajdują się na liście produktów tradycyjnych. Na ich charakterystyczny smak i zapach wpływają warunki klimatyczne, żyzna gleba, równomierne rozłożenie w okresie wegetacji natężenia nasłonecznienia i rozkład opadów.

W gminie Samborzec działania odwołujące się do tradycji sadowniczych realizowane są przez wiele podmiotów i osób indywidualnych, a motyw jabłek czy kwitnących jabłoni wykorzystywany jest w sztuce, promocji, turystyce, handlu. Znaną imprezą – świętem sadowników i rolników – jest Wojewódzkie Święto Kwitnącej Jabłoni.

Opis kontekstów historycznych

Przyjmuje się, że początki sadownictwa w rejonie Koprzywnicy i Sandomierza sięgają XII wieku. W 1185 roku Mikołaj z Bogorii (obecnie Bogoria Skotnicka w gminie Samborzec) ufundował klasztor cystersów w Koprzywnicy. Cystersi byli pionierami uprawy drzew owocowych i winorośli na tych terenach. W czasach nowożytnych okolice Sandomierza słynęły z sadów, owoce należały do produktów eksportowych. Sadownictwo rozwijało się w XIX wieku przy dworach, plebaniach i klasztorach. Mieszkańcy wsi także, poza polami ze zbożem, posiadali ogrody z drzewami owocowymi i warzywniki.

Intensywny rozwój ogrodnictwa z równoczesnym odchodzeniem od uprawy zbóż i hodowli zwierząt datuje się jednak dopiero na lata międzywojenne. Szczególne zasługi na tym polu położył Ludwik Kurzański – absolwent Szkoły Ogrodniczej w Warszawie, uczeń prof. E. Jankowskiego. W 1922 roku osiedlił się w Zawierzbiu – Dołach Michałowskich. Rozpoczął od założenia szkółki drzew owocowych, a w 1935 roku stał się jednym z założycieli Spółdzielni Ogrodniczej w Sandomierzu. Jego kolejni naśladowcy, m.in. Grzegorz Kwasek z Koćmierzowa i Paweł Mroczek z Ostrołęki, stworzyli bazę szkółkarską i rozwinęli produkcję ogrodniczą.

Sadownictwo w gminie Samborzec i nie tylko w niej rozwijało się szczególnie po wojnie, w latach 50. XX wieku. Pod koniec lat 50. prężnie działał Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach pod kierunkiem prof. Stefana Pieniążka. Zmieniała się metoda upraw sadowniczych. Zjazdy, szkolenia, pokazy i wymiana doświadczeń prowadziły do unowocześnienia produkcji. Wprowadzono nowoczesne cięcia koron, uprawę agrotechniczną z pasami herbicydowymi i wysiewaną trawą w międzyrzędziach oraz nasadzenia 6x4m. Pojawił się opryskiwacz Huragan. W latach 70. i 80. zmieniono kształtowanie koron jabłoni.

Wiedzę pogłębiała fachowa prasa, radio, telewizja i zakład w Lipowej – Sadowniczy Zakład Doświadczalny Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach. Grupa pasjonatów z gminy Samborzec popularyzowała nowoczesne metody produkcji ogrodniczej, udzielała pomocy producentom poprzez doradztwo i organizację szkoleń.Także majowe obchody Wojewódzkiego Święta Kwitnącej Jabłoni w Samborcu, organizowane od 1988 roku, przyczyniły się do popularyzacji sadownictwa, jak i poszerzenia wiedzy oraz umiejętności sadowników. Zapoczątkowane w poprzednim wieku tradycje sadownicze są ciągle kontynuowane i unowocześniane.