Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
W małej miejscowości Płoty, położonej nad rzeką Regą w województwie zachodniopomorskim został wybudowany jeden z najcenniejszych zabytków budownictwa ziemiańskiego budownictwa rezydencjonalnego – przepiękny Zamek tzw. Stary Zamek, stanowiący jedną z pierwszych budowli obronnych.
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
W 1277 r. była to czterokondygnacyjna, kamienno-ceglana, czworokątna wieża obronna. Budowla została wzniesiona na nadrzecznym wzniesieniu o stromych, prawie 6 metrowych zboczach. Wzgórze otoczono szeroką, nawodnioną fosą. W późniejszych latach elementy drewniane stopniowo zaczęto zamieniać murowanymi. W 1465 roku został zrujnowany przez mieszczan z okolic Kołobrzegu. Właściciele Von der Ostenowie odbudowali warownię, dobudowując nowy budynek o trzech kondygnacjach w południowo-wschodniej części. Od 1577 r. zamkiem władali Blucherowie, którzy dokonali przebudowy obiektu na rezydencję rodową. W 1860 roku zamek został zniszczony, na skutek ogromnego pożaru. Stał on w ruinie, aż do czasów powojennych. Dopiero w latach 1959–1967 został odbudowany i przeznaczony na miejskie instytucje kultury. Z średniowiecznej budowli do naszych czasów przetrwały tylko dolne kondygnacje wieży oraz fragment muru obwodowego z kamienia. Do najbardziej okazałych pomieszczeń zamku należy komnata na parterze, obecnie nazywana Salą Rycerską, o bogato zdobionych sklepieniach oraz okazałym kominku architektonicznym. Po wojnie zrekonstruowano m.in. renesansowe drzwi tego pomieszczenia. Również komnata w narożu północnym ma na wyposażeniu manierystyczny kominek architektoniczny. Na elewacji umieszczono dwie płyty pamiątkowe upamiętniające: odbudowę zamku ze środków Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy oraz 70-lecie biblioteki publicznej w Płotach. Aktualnie w zamku znajduje się Publiczna Biblioteka Miejska, która przyciąga wielu mieszkańców i turystów, dzięki swoim imponującym zbiorą i panującym w niej klimacie. Zamek w Płotach jest ciekawym przykładem przekształcenia rycerskiej siedziby od wieży mieszkalno-obronnej do nowożytnej rezydencji.
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
Już w XII wieku około 2km od Płotów znajdował się obronny gród. Położony w widłach rzek Rekowy i Regi miał kształt trójkąta W następnym stuleciu gród został przesunięty w nowe miejsce, aby lepiej chronić przebiegającego obok traktu i brodu na rzece. Nowo powstałe założenie wzniesiono na planie zbliżonym do kwadratu o boku 40m. W drugiej połowie XIII wieku właścicielem Płotów zostaje Dobiesław Wotuch z Otoka. W roku 1277 w zakolu Regi lokuje on miasto na prawie lubeckim. Na południe od miasta buduje swoją siedzibę, wieżę mieszkalną. Budowla została wzniesiona na nadrzecznym wzniesieniu o stromych prawie 6 metrowych zboczach. Wzgórze otoczono szeroką nawodnioną fosą. Wieża zbudowana została na planie prostokąta o wymiarach 12,7×16,9m. Posiadała cztery jednoprzestrzenne kondygnacje, a jej wysokość wynosiła około 18m. Dolna partia wieży do wysokości 6m zbudowana została z kamienia, w wyższych partiach użyto cegły. Komunikację zapewniała ukryta w grubości muru klatka schodowa.
W roku 1284 właścicielem zamku w Płotach zostaje Ludwik Wedel. Z jego inicjatywy następuje wznoszenie kamiennego muru obronnego w miejsce otaczającego wzgórze częstokołu. W roku 1294 Płoty przechodzą na własność Jana Heydebreka. Kontynuuje on budowę muru przesuwając go jednak o 9m na południe. Dzięki temu powierzchnia zamku miała wielkość 28x45m. Wjazd prowadził od strony miasta prawdopodobnie przez podzamcze. W roku 1320 kolejnym właścicielem Płotów zostaje rodzina Blankenburg. Potem jeszcze kilka razy zamek i miasto przechodzi w ręce różnych rycerskich rodów. W roku 1367 staje się własnością Henryka v. der Osten i w posiadaniu jego potomków jest ponad dwieście lat. Nowy właściciel podwyższa zamkowe mury do wysokości 6m. W roku 1465 zamek w Płotach zostaje zdobyty i spalony przez kołobrzeskich mieszczan. Ostenowie odbudowują go i dobudowują skrzydło gospodarcze wzdłuż południowej kurtyny. Około roku 1540 obok wieży w płn-wsch narożniku dziedzińca, zostaje wzniesiony dwupiętrowy budynek. Posiada jednoprzestrzenne wnętrza oświetlone dużymi oknami. Pod parapetami okien umieszczono strzelnice kluczowe i szczelinowe. Pomiędzy pierwszym i drugim piętrem od strony miasta powstał wsparty na profilowanych kroksztynach wykusz. Klatkę schodową ukryto w XIV wiecznym murze obronnym. W roku 1577 Ostenowie sprzedają zamek w Płotach rodzinie Blücherów. Trzy lata później ma miejsce renesansowa przebudowa obiektu. Średniowieczną więżę częściowo zburzono wstawiając w to miejsce czterobiegową klatkę schodową wspartą na filarze. Południową część wieży obniżono i umieszczono w niej zamkową kaplicę. Wschodni wykusz przedłużono do ziemi tworząc ryzalit. Od strony rzeki wybudowano dansker. Zamek stracił cechy obronne stając się wygodną rezydencją. Powiększono okna, zamurowano strzelnice, elewacje otynkowano. Najbardziej reprezentacyjnym pomieszczeniem zamku była znajdująca się na parterze Sala Rycerska z dwuprzęsłowym sklepieniem wspartym na jednej kolumnie. W XVII w zamkowej fosie zbudowano budynek bramny. Pod koniec XVIII wieku rozebrana zostaje południowa część dawnej wieży. W następnym stuleciu zamek powoli zaczyna popadać w ruinę. Przyczynia się do tego zapewne pożar z roku 1860. W trakcie działań wojennych w roku 1945 zamek zostaje poważnie uszkodzony. Pierwsze prace konserwatorskie podjęto w latach 60-tych XX wieku. Dzięki nim zamek został odbudowany i zaadaptowany na cele kulturalne. W jego wnętrzach umieszczono filię Archiwum Państwowego w Szczecinie oraz Bibliotekę Miejską. W trakcie odbudowy wyeksponowano zachowane renesansowe i gotyckie fragmenty. Zamek w Płotach jest ciekawym przykładem przekształcenia rycerskiej siedziby od wieży mieszkalno-obronnej do nowożytnej rezydencji.
Stary Zamek w Płotach nosi za sobą ciekawą historię. Jeden z właścicieli zamku nijaki Dinies Osten jako rycerz służył u króla Eryka Pomorskiego, późniejszego władcy Danii, Szwecji i Norwegii. Na jego polecenie regularnie odbywał misje w różnych stronach, w związku tym często przebywał poza swoim zamkiem w Płotach. Jego córka Kinga, niepospolitej urody dziewczyna, miała wielu kandydatów na męża. Jednak ojciec, jak to zazwyczaj bywa, chciał ją wydać za kawalera zacnego, majętnego, a przy tym wywodzącego się z dobrego rodu. Niestety rzadko bywając na zamku nie był w stanie należycie baczyć na piękną córkę aby nie wdała się w żadne niestosowne znajomości. Ostenówna zakochała się w mieszczaninie, który nie był bogaty, ale za to powabny i zaczęli się potajemnie spotykać. Dinies Osten dowiedział się o tym wróciwszy z kolejnej podróży i oczywiście natychmiast zabronił córce tych kontaktów. Ta jednak, zrozpaczona, nie mogąc przełamać oporu ojca, rzuciła się w dół z zamkowej wieży, ponosząc śmierć. Uważni nocni spacerowicze pomimo upływu wieków, z pewnością dostrzegą bladą postać wchodzącą nocą do zamku. To oczywiście duch Kingi, która nie bacząc na publiczny charakter instytucji mieszczących sie w Starym Zamku w Płotach nadal odwiedza swoją komnatę. Gdy do niej idzie, schody ponoć żałośnie skrzypią. Może uginają się pod ciężarem jej nieszczęścia?
Stan zachowania/stopień kultywowania Gminnego Cudu Regionu
Mocną stroną miasta Płoty jest m. in. Stary Zamek (o średniowiecznej metryce, przebudowany w XVI i XVII w.), który jest cennym zróżnicowanym zasobem dziedzictwa kulturowego o walorach lokalnych i ponadlokalnych. Wartość historyczna, artystyczna i naukowa zamku predestynuje ten obiekt do wszczęcia procedury uznania go za Pomnik Historii.
Źródło foto: www.garnek.pl