Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
Cmentarz żydowski przy ul. Kolorowej w Olkuszu został założony prawdopodobnie po 1584 roku na ówczesnym Przedmieściu Sławkowskim. Pierwsza pewna wzmianka pochodzi właśnie z tego roku, ale miejsce to mogło być wykorzystywane jako nekropolia już wcześniej. W 1648 roku, ze względu na wzrost liczebności społeczności żydowskiej, cmentarz został powiększony. Był on użytkowany jako główne miejsce pochówku aż do przełomu XIX i XX wieku, kiedy to otwarto drugi cmentarz żydowski przy ul. Ołowianej.
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
Cmentarz ma nieregularny plan i zajmuje działkę o powierzchni około 0,5 ha. Na cmentarzu w rzędach ustawiono około 50 macew, które w większości zostały na teren przemieszczone z pierwotnych miejsc pochówku. Większość nagrobków jest wykonana z piaskowca, niektóre z betonu. Zachowały się inskrypcje w języku hebrajskim oraz symbolika charakterystyczna dla żydowskich nagrobków. Najstarsza zidentyfikowana macewa upamiętnia Mindl córkę Mordechaja, zmarłą 24 lutego 1653 roku. Obszar cmentarza jest nieogrodzony a na jego skraju, przy drodze znajduje się tablica informacyjna opisująca historię tego miejsca.
fot. K. Gawlik
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
Cmentarz przy ul. Kolorowej przez stulecia był świadkiem historii olkuskich Żydów, którzy od średniowiecza stanowili istotną część lokalnej społeczności. Podczas II wojny światowej nekropolia została częściowo zdewastowana przez Niemców. Nagrobki były wykorzystywane jako materiał budowlany, a przez środek działki wykopano rów przeciwczołgowy. Po wojnie proces destrukcji trwał nadal. Teren był zaśmiecany i zasypywany gruzem. W 1948 roku Zarząd Miejski w Olkuszu planował przekształcić cmentarz na tereny zielone, argumentując, że od 50 lat nie odbywały się tam pochówki. Jednak plan ten oprotestował Centralny Komitet Żydów w Polsce, podkreślając historyczną wartość nekropolii. W efekcie, 9 czerwca 1949 roku, Urząd Wojewódzki w Krakowie zalecił odstąpienie od likwidacji cmentarza. Próby formalnego przejęcia cmentarza przez Żydowską Kongregację Wyznaniową nie powiodły się z powodu decyzji władz komunistycznych, które uznały,
że organizacje żydowskie nie mają ciągłości prawnej z przedwojennymi gminami. Ostatecznie, w 1964 roku, cmentarz został zamknięty decyzją Ministra Gospodarki Komunalnej.
Od lat 90. XX w. cmentarzem opiekują się Olkuskie Stowarzyszenie Kulturalne „Brama” oraz Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. W 2004 r. na cmentarz przewieziono kilkadziesiąt odnalezionych nagrobków i ustawiono je w rzędach w południowej części działki.
Stan zachowania/stopień kultywowania Gminnego Cudu Regionu
Obecnie cmentarz jest w stanie daleko posuniętej destrukcji. Teren nie jest ogrodzony, a część działki została zajęta przez drogę.