Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
XIX w. (?)
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
Budynek dawnego Cheder (elementarnej szkoły żydowskiej o charakterze religijnym) powstał najprawdopodobniej w XIX w. przy obecnej ulicy Łaziennej (przed wojną Kahalnej). Obiekt ten był również siedzibą kahału (wyznaniowej gminy żydowskiej). Budynek murowany i tynkowany, usytuowany kalenicowo do drogi, pięcioosiowy z wejściem w osi środkowej, dach dwukrokwiowy, dwuspadowy z lukarnami, kryty blachą ocynkowaną.
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
Budynek, o którym mowa, ma bogatą historię, związaną z życiem żydowskiej społeczności w Pilicy. W XIX w. pełnił funkcje Chederu, czyli elementarnej szkoły religijnej dla dzieci żydowskich, gdzie uczono przede wszystkim religii i tradycji żydowskich, a także hebrajskiego. Ponadto, budynek był siedzibą kahału, czyli gminy żydowskiej, i stanowił ważne centrum życia religijnego oraz społecznego w mieście. W czasie międzywojennym budynek pełnił różnorodne funkcje, nie tylko edukacyjne, ale także kulturalne – odbywały się w nim spotkania z żydowskimi posłami oraz przedstawienia teatralne. Do 1914 roku mieścił się w piwnicy areszt dla drobnych przestępców żydowskich. W okresie okupacji, budynek stał się miejscem, w którym funkcjonowała żydowska rada starszych oraz urząd odpowiedzialny za wysyłanie Żydów na przymusowe roboty do Niemiec. Jak wynika z dokumentów kahału pilickiego budynek należał do gminy i stanowił jego majątek trwały.
Obiekt pełnił swoją funkcję do 1942 r., do momentu wysiedlenia ludności żydowskiej z Pilicy do getta w Wolbromiu. W latach 1942-1944 budynek został zajęty przez Niemców, a po wojnie obiekt został dostosowany na potrzeby mieszkaniowe społeczności miasta. Choć budynek przeszedł liczne zmiany, wciąż pozostaje świadectwem żydowskiej historii tego regionu.
W okresie przedwojennym w Pilicy istniały cztery takie obiekty, a Cheder przy ulicy Łaziennej (dawnej Kahalnej) był jednym z nich. W pobliżu, przy tej samej ulicy znajdowała się również synagoga.
(opr. na podst. materiałów G. Onyszki)
Stan zachowania/stopień kultywowania Gminnego Cudu Regionu
Stan zachowania dobry. Zachowany i użytkowany na cele mieszkalne budynek jest mocno przebudowany. Zmieniono konstrukcję i poszycie dachu (dach pierwotnie kryty gontem, dwuspadowy).