Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
XIII wiek
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
Nazwa Puszczy Niepołomickiej wywodzi się od staropolskiego słowa niepołomny, czyli niemożliwy do pokonania, zniszczenia, wytrzebienia. Przypuszcza się więc, że stąd właśnie pochodzi drugi człon nazwy puszczy. Zatem dawniej puszcza niepołomna byłaby lasem trudnym do wykarczowania, do zagospodarowania rolniczego, bardzo niedostępnym.
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
Puszcza Niepołomicka była w przeszłości częścią wielkiego kompleksu leśnego, który rozciągał się od północnej Kotliny Sandomierskiej aż po dolinę Sanu. Ze względu na niewielką odległość puszczy od Krakowa od XIII do XVIII wieku była jednym z najpopularniejszych obszarów polowań władców Polski.
Pierwsza informacja o puszczy pochodzi z dokumentu z 1242 r., kiedy to nazywano ją Las Kłaj. W 1393 r. występuje pod nazwą Las Niepołomicki, a w 1441 r. użyto po raz pierwszy nazwy Puszcza Niepołomicka. Puszcza była własnością najpierw królów Polski (XIII – XVII w.), a po rozbiorach przeszła na własność skarbu państwa.
Drogą zwaną „królewską” udawali się na polowania w głąb puszczy najwięksi królowie. Polowano wtedy na grubą zwierzynę: niedźwiedzie, tury, żubry i inne. Puszcza też dostarczała drewna, a opiekę nad nią sprawowali wyznaczeni przez starostwo niepołomickie łowczy i leśniczy. Wykonane w 2021 roku badania dendrochronologicznych drewna dębowego konstrukcji ołtarza Wita Stwosza ustaliły, że 130-letnie dęby pochodziły z Puszczy Niepołomickiej i rosły w latach 1350–1472.
W czasie zaborów Austriacy wycięli stary drzewostan, sadząc na to miejsce szybko rosnący las sosnowy. Ogromne spustoszenia w drzewostanie puszczy poczynili również Niemcy, którzy drewno z puszczy wysyłali na fronty II wojny światowej. Okres II wojny światowej zaznaczył się walkami na tych terenach, najpierw żołnierzy września 1939 r., a potem oddziałów partyzanckich. Wojna pozostawiła też po sobie mogiły żołnierzy polskich oraz zamordowanych Żydów z Bochni i Niepołomic. Puszcza była miejscem masowych egzekucji dokonanych przez Niemców w czasie wojny. Miejsca te upamiętniono pomnikami i cmentarzami. W puszczy można znaleźć cmentarze wojenne.
Puszcza była jednym z ulubionych miejsc polowań polskich władców. Polowali w niej: Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło, Zygmunt I Stary, wraz z królową Boną, Zygmunt II August, Stefan Batory, Jan III Sobieski, August II Mocny.
Stan zachowania/stopień kultywowania Gminnego Cudu Regionu
W puszczy znajduje się 6 rezerwatów przyrody zajmujących łącznie 94,43 ha:
– rezerwat przyrody Gibiel – największy: zajmuje powierzchnię 29,79 ha, stanowi obszar najbardziej przypominający pierwotną puszczę i cechuje się zróżnicowaną szatą roślinną.
– rezerwat przyrody Lipówka o powierzchni 25,73 ha; najcenniejszym elementem są prawie dwustuletnie drzewostany w postaci grądów i łęgów. Wiele rosnących tam lip, dębów i grabów uznane jest za pomniki przyrody.
– rezerwat przyrody Długosz Królewski, powołany dla ochrony paproci długosza królewskiego, o powierzchni 24,14 ha, w pobliżu Stanisławic,
– rezerwat przyrody Dębina – starodrzew dębowy o powierzchni 12,66 ha,
– rezerwat przyrody Koło – zajmuje niewielką powierzchnię (3,49 ha); starodrzew grabowy z udziałem lipy
– rezerwat przyrody Wiślisko Kobyle – roślinność wodna, o łącznej powierzchni 6,67 ha.
W puszczy działa Ośrodek Hodowli Żubrów Nadleśnictwa Niepołomice.
Liczne ścieżki leśne wykorzystywane są przez turystów pieszych i rowerzystów. W roku 2000 utworzono ścieżkę edukacyjną. Jest to ok. 4 km trasa spacerowa, przy której ustawiono tablice informujące o gatunkach występujących w Puszczy roślin i zwierząt. Z funduszy gmin Niepołomice i Kłaj oraz Nadleśnictwa Niepołomice zbudowano ścieżkę rowerową o długości 7 km.