Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
XIV wiek
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
Kościół pw. Dziesięciu Tysięcy Męczenników nawiązuje swą nazwą do dnia 22 czerwca 1349 r., kiedy wojska dowodzone przez Kazimierza Wielkiego odniosły zwycięstwo podczas walk na Rusi. Tego dnia Kościół obchodzi święto upamiętniające męczeństwo chrześcijan na stokach góry Ararat, w II w. n.e. Świątynia została wzniesiona i jako wotum za zwycięstwo, i jako kościół dla późniejszego monarchy. Konsekrowany w 1358 r., otrzymał relikwie kilku świętych i bogate uposażenie.
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
Z dokumentu biskupa krakowskiego Bodzany, napisanego na pergaminie, w Krakowie 21 maja 1350 r. (oryginał znajduje się w archiwum parafialnym) i aktu donacyjnego króla Kazimierza Wielkiego, napisanego na pergaminie w Niepołomicach 4 października 1358 r. (oryginał również znajduje się w archiwum parafialnym) wiadomo, że kościół w Niepołomicach zbudowano obok letniego zamku królewskiego w latach 1350-1358.
Fundacja ta powstała jako votum za zwycięstwo odniesione na Rusi 22 czerwca 1349 r.
Kościół zbudowano z cegły gotyckiej w układzie główka – wozówka, nośne elementy konstrukcyjne wykonano z kamienia. Prezbiterium zakończono pięciobokiem, mury wzmocniono szkarpami, przyjmującymi ciężar sklepienia żebrowego trzyprzęsłowego, przęsło wschodnie nad wielobokiem, pozostałe prostokątne o czterech polach.
Nawę zbudowano na prostokącie, również i tu mury podparto szkarpami. Początkowo wnętrze było dwunawowe wsparte w osi podłużnej dwoma wielobocznymi słupami, z których wychodziły żebra związane z pozostałymi do dziś nad obecnym sklepieniem ośmioma łukami przyściennymi. Dwunawowe wnętrze dotrwało do początku XVII w.
W drugiej połowie XIV w. z północnej strony dobudowano kaplicę dla króla, opiętą szkarpami, z zachowanym do dziś sklepieniem o trzech przęsłach: wschodnie namiotowe, pozostałe prostokątne. Z prezbiterium do królewskiej kaplicy prowadzi ostrołukowy kamienny portal. Od zachodu dobudowano dwupiętrową kruchtę o czteropolowym sklepieniu żebrowym i wysokim spadzistym dachu. Ściany portalu początkowo były ażurowe i stanowiły portyk, kryjący portal z przeźroczem. Na przełomie XVII i XVIII w. przeźrocza kruchty zamurowano drobną cegłą. Kościół w swojej bryle posiada smukłą konstrukcję, a łącznie z dwupiętrową kruchtą i wysokim dachem podkreśla jego strzelistość.
Rzeźby wewnątrz: zworniki, wsporniki, żebra z podwójnymi żłobami, przejścia pochodzące z XIV w., freski, częściowo zachowane do dziś po odrestaurowaniu są w Kaplicy Męczennic jak i w wypełnionych wnętrzach gotyckich okien w prezbiterium dodają bogactwa świątyni. Są to jedyne w Polsce freski mówiące o kunszcie ściennego malarstwa włoskiego z XIV stulecia.
Kościół niepołomicki świadczy o wysokim smaku artystycznym twórców i fundatora. Zachowała się górna część gotyckiego witraża w jednym ze smukłych okien prezbiterium.
W roku 1596 starosta niepołomicki Jan Branicki ufundował, przylegającą od południa, kaplicę grobową dla swych rodziców: Katarzyny i Grzegorza. Twórcą kaplicy i pomnika w niej się znajdującego oraz bramki w murze otaczającym kościół (tam została przeniesiona) jest nadworny architekt królewski Santi Gucci. Kaplica jest niewielka, dostosowana do kościoła, jej sklepienie tworzy kopuła na pendentywach z latarnią. Wnętrze oświetlono okrągłymi oknami. Naprzeciw wejścia znajduje się pomnik grobowy Branickich, który wykuto z szarego kamienia i czerwonego marmuru dla kompozycji figuralnych. Na cokole znajduje się trzy niższe figury, podzielone kolumnami: w bocznych niszach klęczący małżonkowie Braniccy, w środku zmartwychwstały Chrystus.
Braniccy dbali o wyposażenie swej kaplicy i kościoła w sprzęt, szaty i naczynia liturgiczne. Z tego okresu pozostały stalle w prezbiterium Jana Branickiego i srebrna pozłacana monstrancja gotycko renesansowa.
W roku 1640 Stanisław Lubomirski dobudował od północy kaplicę św. Karola Boromeusza. Mury wykonano z cegły, wnętrze jest ozdobione stiukami, a całość zamyka smukła kopuła rozpięta na pendentywach z latarnią. Rozety, wole oczy, sznury pereł, akanty, zdobią całość wnętrza. Malowidła w niszach wraz z ołtarzem i rokokowym baldachimem nad cudownym obrazem św. Karola Boromeusza powstały w XVIII w. Wejścia do kaplicy od strony nawy broni brązowa krata kowalskich warsztatów Krakowa z pierwszej połowy XVII w. Część otwierana smukłe traszki, nad nią stylizowane kwiaty w wazonach z promieniście rozchodzącymi się wiciami roślin.
Za sprawą fundatora, Lubomirskiego, dokonano w 1690 r. przebudowy nawy kościoła po pożarze wznieconym przez Szwedów, znikły wtedy dwie nawy i powstało obecne wnętrze, jednonawowe o beczkowym sklepieniu z gurtami wspierającymi się o szeroki gzyms, podparty płaskimi pilastrami.
Z tego samego okresu pochodzi zakrystia od strony południowej z barokową polichromią nawiązującą do tytułu kościoła.
Ks. prob. Tomasz Oliński remontując dach kościoła wybudował barokową sygnaturkę. Z tego okresu są stalle w prezbiterium, odnowione w latach sześćdziesiątych naszego wieku. Stiuki po bokach tęczy przedstawiające prawo pierwotne kierujące człowiekiem i całym stworzeniem przed upadkiem (lex naturae) i prawo ogłoszone przez Mojżesza (lex scripta) oraz figury Ewangelistów i Ojców zachodniego Kościoła na bocznych ścianach rozpoczęte w 1800 r. czekają na wykończenie, a więc i na Twoją Drogi Czytelniku życzliwość. Również w XVIII w. wykonano drewniany barokowy pozłacany ołtarz główny z trzema zasuwanymi obrazami.
W roku 1926 kościół otrzymał nową polichromię wzorowaną na kościele Mariackim w Krakowie. Zasługą twórcy polichromii jest wydobycie spod tynku czternastowiecznych malowideł w prezbiterium, nad chórem i w zakrystii.
Stan zachowania/stopień kultywowania Gminnego Cudu Regionu
Obecnie kościół otwarty jest dla gości i turystów. Jest kościołem parafialnym.