Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
1917
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
Działalność wydawnicza rodziny Pomarańskich w Zamościu i czasopismo „Teka Zamojska”, przez nią założone a kontynuowane przez dra Zygmunta Klukowskiego, były jednym z ważniejszych elementów życia kulturalnego Zamościa w dwudziestoleciu międzywojennym.
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
Założona przez braci Pomarańskich w 1917 r. „Księgarnia – Z. Pomarański i S-ka” (wtedy jako „Zygmunt Pomarański – Księgarnia Polska”) działająca do 1933 r. nie była jedną z kilku typowych przedwojennych księgarni zamojskich, gdzie sprzedawano książki i materiały piśmiennicze – zasłynęła jako zasłużona dla Zamościa i Zamojszczyzny poważna instytucja wydawnicza, jedna z nielicznych takich w Polsce, ceniona za pożyteczne inicjatywy edytorskie, w tym „Tekę Zamojską”.
Pomysłodawcą i inspiratorem większości poczynań wydawniczych „Księgarni Polskiej” był najstarszy z braci Stefan (1893 – 1944) – legionista z ciekawą karierą czynnego wojskowego w latach międzywojennych i późniejszy konspirator, karierą naukową (historyk wojskowości – doktorat w 1922 r., liczne prace naukowe) i działalnością wydawniczą (m.in. dyrektor Państwowego Wydawnictwa Książek Szkolnych we Lwowie). Zygmunt (1898 – 1941) – również legionista i również czynny wojskowy, także działający w konspiracji (jeden z pierwszych organizatorów konspiracji w mieście), poza tym wielki miłośnik muzyki (jak ojciec Józef) i kompozytor (autor melodii m.in. pieśni „O mój rozmarynie”!!! ), zajmował się stroną organizacyjną i finansową rodzinnej firmy. Trzeci brat Józef (1896 – 1943) – legionista i konspirator, zawodowo pracujący jako leśnik, wszedł do firmy w 1922 r.
„Księgarnia Polska” mieściła się w Domu Centralnym, Teatrze Sejmikowym a następnie przy ul. Akademickiej w Zamościu. W szczytowym okresie rozwoju posiadała filie w Warszawie, Hrubieszowie, Krasnymstawie i Włodzimierzu Wołyńskim. W jej wydawnictwach początkowo przeważały popularyzatorskie serie („Biblioteczka Dydaktyczna”, „Biblioteczka Żołnierza”, „Książnica Zamojska” i inne), od 1919 były to także książki o różnej tematyce – historycznej (np. pierwszy nowoczesny podręcznik metodologii historii „Historyka” M. Handelsmana), filozoficznej, religijnej, poezja i powieści, w tym sensacyjne, książki dla dzieci – łącznie 178 druków, zdobionych znakiem wydawniczym firmy.
Wśród pierwszych inicjatyw wydawniczych „Księgarni” był również „Kurier Zamojski” oraz dwutygodnik „Kronika Powiatu Zamojskiego”, który od 1919 ukazywał się jako miesięcznik „Teka Zamojska”. Przez 3 lata wyszło 25 numerów „Teki” w nakładzie 500 a potem 600 egz. (w tym 80 bezpłatnych). Autorami zamieszczanych w niej artykułów dotyczących historii Zamościa było ok. 30 najwybitniejszych polskich historyków dziejów, literatury i sztuki.
Wydawanie popularnego w środowiskach naukowych pisma zawieszono z powodu braku środków finansowych. Do jego wznowienia w 1937 r. doszło z inicjatywy Zygmunta Klukowskiego (1885 – 1959) – wybitnej postaci w dziejach Zamojszczyzny – lekarza, oficera Wojska Polskiego, ZWZ, AK, historyka regionalisty, autora pamiętników, bibliofila i kolekcjonera ekslibrisów oraz współtwórcy Muzeum Zamojskiego.
Dr Klukowski został przewodniczącym komitetu redakcyjnego „Teki” a była ona wtedy organem zamojskiego Koła Miłośników Książki – towarzystwa bibliofilskiego, trzeciego w Polsce, obok warszawskiego i krakowskiego. W składzie redakcji nowej „Teki” znalazł się także jej „ojciec” – Stefan Pomarański. Wydanie 6 zeszytów w nakładzie 500/600 egz. wspierał Fundusz Kultury Narodowej.
Wojna przerwała te bardzo dobrze rokujące przedsięwzięcia, przyniosła też ogromne straty dla lokalnej inteligencji – wszyscy bracia Pomarańscy zostali aresztowani przez Gestapo i zamordowani w obozach koncentracyjnych.
Dr Klukowski był po wojnie szykanowany i trzykrotnie więziony przez władze komunistyczne, ale doczekał się rehabilitacji.
Opracowała: E. Repeć
Na zdjęciach:
- Bracia Pomarańscy
- Znak wydawniczy „Księgarni Polskiej”
- Wydawnictwa książkowe „Księgarni Polskiej”
- „Teka Zamojska” – różne strony
- Dr Zygmunt Klukowski
Źródło – Internet
Bibliografia:
- https://zamosciopedia.pl/index.php/hasla-alfabetycznie/k/ks-kz/3742-ksiegarnia-polska
- A.Kędziora, Zamość od A do Z, wyd. Regionalnej Pracowni Krajoznawczej PTTTK Zamość, 1991
- Sylwetki twórców Muzeum Zamojskiego, pod red. P. Kondraciuka, A. Urbańskiego, wyd. Muzeum Zamojskiego w Zamościu i Zamojskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Zamość 2001
- http://cyfrowa.biblioteka.zamosc.pl/dlibra/publication?id=1679&from=&dirids=1&tab=1&lp=7&QI=
5. https://www.kronikatygodnia.pl/artykul/11672,bracia-pomaranscy-oni-tworzyli-niepodleglosc
i inne.
Na internetowym portalu „Zamościopedia” Andrzeja Kędziory można obejrzeć fotografie archiwalne, np. siedzibę „Księgarni Polskiej”:
https://zamosciopedia.pl/index.php/hasla-alfabetycznie/k/ks-kz/3742-ksiegarnia-polska
Stan zachowania/stopień kultywowania Gminnego Cudu Regionu
Po wojnie próbowano wznowić „Tekę”, najpierw za życia dra Klukowskiego, potem w latach 60-tych, ale jej kontynuatorem stał się dopiero „Rocznik Zamojski”. „Konserwatorska Teka Zamojska” wydawana w latach 70-tych i 80-tych tylko pośrednio nawiązywała do tej wartościowej tradycji. Egzemplarze „Teki Zamojskiej” znajdują się w zbiorach Biblioteki Muzealnej Muzeum Zamojskiego. Można je też przejrzeć online w zbiorach Biblioteki Cyfrowej Libra i Biblioteki Cyfrowej UMCS. Zachowały się wydawnictwa książkowe i broszury wydane przez „Księgarnię Polską Pomarańskich, można je nawet nabyć w antykwariatach.
Dane identyfikacyjne
Województwo: Lubelskie
Powiat: Zamość
Gmina: Zamość