Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
Spisana przez p. Władysława Kowala 4 marca1955 r.
Rekonstrukcja czudeckiego zamku z okresu renesansu (rys. A. Michta)
Istny cud!
Sławy historia zamierzchłych czasów w legendzie,
co po wsi krąży, na straży wieków stać będzie.
Opowiadanie z ust do ust jest podawane o wojnie krwawej,
tatarskiej dziczy, rzezi okrutnej, niewoli strasznej,
dotychczas w pieśni groźnym wspomnieniem wciąż opiewanej.
W tych dawnych czasach
na zboczu góry, na prawym brzegu Wisłoka
stał gród warowny wieżami widny z daleka.
Wysokie mury go otaczały,
obronne baszty w niebo strzelały,
do środka zamku bramy ozdobne,
w żelazie kute, kratami zbrojne.
Przed każdą studnie i mosty zwodzone.
Zamek obronny Nowogródkiem zwany
dawał schronienie swym panom,
garstce rycerzy i gospodarzy,
służbie zamkowej i silnym chłopom.
Reszta z dobytkiem w lasy uciekła.
Była już wiosna i było ciepło.
Nadciągała horda z wrzaskiem i krzykiem,
obległa zamek z trzech stron.
Stanęła bokiem, jest pewna łupu,
Na razie żąda okupu,
w razie odmowy szturmem zdobycie.
Nie będzie żartu!
Pan zamku – rycerz z wojenną radą,
plan jak się bronić mają już dawno:
zastraszyć motłoch silną załogą rycerstwa, obcego wojska,
zbrojnych chłopów w miecze, oszczepy i kusze,
broń celna, łuczników rzesze
i toporników groźnych z wyglądu, walecznych w boju.
Ale tajemne dowody znane –
ci sami zawsze, lecz w innym stroju.
Tak więc po murach krążą drużyny
W zbrojach i w stroju coraz to innych wojów.
Wódz patrzy z dołu, jest zaskoczony ilością wojska,
różnością broni obrońców.
Nie śmie uderzyć, za małe siły – czeka posiłków.
Tymczasem z zamku, co noc się skrada grupa śmiałków,
którzy jak żmije śród rowów i szczelin pełzają znienacka.
Nagle, przeważnie w szyję, ostrzem żelaza śmiercią kąsają.
Nim świt się zacznie – już powracają.
Zwykle nie sami: przyprowadzają jakiegoś woja,
znaczniejszą szyszkę tatarską.
Strach padł wśród dziczy, to czary –
pobitych, pojmanych, to nie do wiary,
by czyste siły mogły to sprostać.
Uciekać szybko, szybko uciekać,
jeżeli tylko chcemy się ostać.
Nadeszła pomoc z hukiem, z bębnami,
niosą na tronie „wielkiej stolicy” proroka.
Rozparty siedzi Czrtopłoch Wielki,
drżyjcie narody, świat wszelki.
Widząc to, pan zamku przypomniał sobie sławnego strzelca,
górskiego orła, zbójnika, który w podziemiach
odbywał karę, cierpiąc udręki, tęsknicę słońca, wolności.
Natychmiast pan kazał przywołać więźnia z Podgórza.
„Widzisz – rzekł wskazując wodza Tatarów – wysoko siedzi,
Cel dobry, tylko odległość duża,
Sprzątniesz pohańca, wolnyś jak ptak Budarów.”
Na taka cenę błysły więźniowi źrenice,
badawczym okiem zmierzył podane mu hakownice.
Wybrał największą, która najdalej pocisk wyrzuca,
wymaga siły, a przede wszystkim bystrego oka.
Przez dobrą chwilę więzień w cel mierzył,
wyrzucił pocisk, przeciągle wyje, wreszcie uderzył
w łeb Czartopłocha.
Jak kosą ścięty martwy upada
zbir krwawy, pogan przeklęty.
Wśród dziczy popłoch, wycie krzyk:
Z nieba ogniste sypią się kary, czary, uciekać, czary.”
Nagle bezładnie ruszyła fala,
łamie, przewraca, wszystko tratuje,
nikt nie powstrzyma popłochu rzeki,
a wycie „czary” strach wzmaga wszelki.
Nazajutrz pan zamku, obrony rada na murach stojąc,
długo patrzyli, nie rozumiejąc, czy to być może.
Debatowali: by ludzką ręką z tej odległości zabić tyrana?
Ocalić zamek, odnieść zwycięstwo?
Istny cud – „czudo”, krzyczeli „czudo”.
A gdzie jest strzelec? Szukają wszyscy.
Nikt go nie widział, zniknął bez śladu
i tylko w puszczy głos jego dźwięczy,
śpiewem wolności swobody skarbu.
I odtąd gród ten przemianowano, a z Nowogródka Czudcem nazwano
Rekonstrukcja czudeckiego zamku z okresu renesansu (rys. A. Michta)
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
Tekst legendy zaczerpnięty z pierwszego tomu „Dziejów Czudca” autorstwa Anny Oliwińskiej-Wacko i Ryszarda Wacko;
Rysunki zamków autorstwa Andrzeja Michty pochodzą z książki Antoniego Lubelczyka „Grodzisko i Zamek w Czudcu na terenie dawnej ziemi sandomierskiej w świetle badań archeologicznych w latach 2001-2010”)
Dane identyfikacyjne
Województwo: podkarpackie
Powiat: strzyżowski
Gmina: Czudec