Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
Na mapie kulturowej Polski, Łekno od wczesnego średniowiecza stanowiło jeden z najważniejszych punktów osadniczo – kulturowych. Najstarsza wzmianka historyczna o Łeknie pochodzi z bulli Innocentego z 1136 r.
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
Badania interdyscyplinarne, prowadzone w latach 1992 – 2008 przez Ekspedycję Archeologiczną „Łekno” z Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu pod kierownictwem prof. Andrzeja M.Wyrwy, wskazują, że początki osadnictwa na tym terenie sięgają schyłku paleolitu. Szczególną rolę odgrywał gród, wzniesiony nad Jeziorem Łekneńskim – w pierwszym okresie był on najprawdopodobniej ośrodkiem władzy plemiennej, a wraz z kształtowaniem się państwowości polskiej stanowił później ważny ośrodek władzy państwowej. Głównym punktem osadniczym we wczesnym średniowieczu był Klasztorek, położony na lewym brzegu Jeziora Łekneńskiego. Przez całe wczesne średniowiecze na obszarze dzisiejszego Łekna kształtował się drugi ośrodek osadniczy. Pierwotnie była to osada targowa, z rynkiem, karczmą i targowiskiem dla kupców, którzy przybywali tu, gdyż miejscowość leżała na ważnym szlaku handlowym. W drugiej połowie XIV w. rozwinęło się tu miasto funkcjonujące do 1888 r., kiedy to Łekno stało się osadą typu wiejskiego. Urbanistyczny układ Łekna został w całości wpisany do rejestru zabytków.
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
W 2023 r. w trakcie prac ziemnych prowadzonych w północnej części łekneńskiego rynku, natrafiono na pozostałości konstrukcji drewnianej. W wyniku podjętych badań archeologicznych odsłonięto i zadokumentowano 25-metrowy odcinek dawnej ulicy moszczonej drewnem. Pomimo tego, że trakt zalegał bardzo płytko (50-60 cm), zwraca uwagę jego bardzo dobry stan. Po przeprowadzeniu badań sondażowych stwierdzono kontynuację reliktów drogi w kierunku mostu na rzece oraz kościoła farnego (droga jest więc prawdopodobnie zachowana na odcinku ok. 200 m). Ulica ta stanowiła główny trakt komunikacyjny średniowiecznego miasta. Na jednym z odcinków odsłonięto aż 5 poziomów drewnianego moszczenia drogi, pomiędzy którymi zalegała warstwa mierzwy. To właśnie narastanie tej warstwy, składającej się z ziemi, wiórów, gałęzi, ścinków skór, fragmentów obuwia i odchodów zwierzęcych, co kilkanaście lat powodowała konieczność nadbudowywania kolejnych poziomów drogi. Wyniki badań dendrochronologicznych wskazują, że drewno z drugiego poziomu (po najstarszym) ścięto w 1445 r., a więc rok po powtórnej lokacji miasta! Materiał na kolejny, trzeci poziom pozyskano w 1462 r. co wiąże się z inwestycjami miejskimi po zbrojnym zajeździe na miasto i zmianie jego właściciela. Jedna z prób została datowana na 1364 r +/- 8 lat, a więc na przybliżony czas pierwszej lokacji Łekna (przed 1370 r.).
Stan zachowania/stopień kultywowania Gminnego Cudu Regionu
Średniowieczna droga drewniana w Łeknie została wybrana NAJWAŻNIEJSZYM ODKRYCIEM ARCHEOLOGICZNYM W POLSCE W 2023 ROKU w konkursie organizowanym przez czasopismo popularnonaukowe poświęcone archeologii „Archeologia Żywa”.