Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
Pierwsze wzmianki o zamku w Rabsztynie pochodzą z 1396 roku, jednak badania archeologiczne wskazują, że drewniana warownia istniała na wapiennej skale już w drugiej połowie XIII wieku. Murowany zamek rycerski został zbudowany w XIV wieku za panowania Kazimierza Wielkiego, a jego rozbudowa miała miejsce w kolejnych stuleciach.
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
Zamek Rabsztyn to średniowieczna warownia położona na wapiennym wzgórzu (427,5 m n.p.m.) na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, we wsi Rabsztyn, w województwie małopolskim. Składa się z trzech części: zamku górnego, średniego i dolnego. Zamek górny obejmuje budynek mieszkalny (tzw. „kamienicę”) oraz prostokątną wieżę główną, która w XV wieku została nadbudowana na kształt ośmioboku.
Zamek średni zawiera dwa budynki mieszkalno-gospodarcze, wieżę strażniczą, mur z bramą wjazdową i dziedziniec z głęboką studnią.
Zamek dolny powstał na przełomie XVI i XVII wieku i obejmował barokowy pałac oraz wieżę bramną z mostem nad fosą.
Całość założenia początkowo była utrzymana w stylu gotyckim, a później renesansowym. Zamek w Rabsztynie stanowi część Szlaku Orlich Gniazd, na którym obiekty budowano na trudno dostępnych wapiennych skałach.
fot. B. Gawlik
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
Zamek w Rabsztynie miał strategiczne znaczenie jako strażnica graniczna z Czechami, chroniąca szlak handlowy z Krakowa do Wrocławia. Na przestrzeni wieków zamek wielokrotnie zmieniał właścicieli. Wśród nich byli m.in. Spytko z Melsztyna, ród Rabsztyńskich (Tęczyńskich), Bonerowie oraz Zygmunt Myszkowski.
W 1657 roku, podczas „potopu szwedzkiego”, barokowy zamek został spalony przez Szwedów. Próby odbudowy podjęto po wojnie, lecz nie przywrócono mu dawnej świetności. W XVIII wieku zbudowano u podnóża zamku dwór starościński i folwark, podczas gdy sama warownia popadała w ruinę. W XIX wieku lokalna ludność rozbierała mury zamku, aby pozyskać materiał budowlany. Do początku XX wieku istniała jeszcze wieża główna, będąca najstarszą częścią zamku.
Stan zachowania/stopień kultywowania Gminnego Cudu Regionu
Do dzisiejszych czasów zachowały się ruiny zamku, które od kilkunastu lat poddawane są pracom konserwatorskim. Częściowo odbudowano mury, zrekonstruowano bramę wjazdową, dwa mosty oraz część zamku górnego i wieży. W piwnicach pałacu powstał pawilon obsługi turystycznej, a dziedziniec zamkowy został zagospodarowany. Udostępniono również piwnice zamku średniego.
Dzięki staraniom Stowarzyszenia Zamek Rabsztyn i Urzędu Miasta i Gminy Olkusz ruiny przyciągają turystów oraz miłośników historii. Co roku odbywają się tu turnieje rycerskie i wydarzenia kulturalne, takie jak „Juromania”.
Zamek Rabsztyn zachował swoją unikatową atmosferę i pozostaje ważnym elementem Szlaku Orlich Gniazd, oferując odwiedzającym wgląd w bogatą historię średniowiecznych warowni Jury Krakowsko-Częstochowskiej.