Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
Rezerwat przyrody Pazurek powstał w 2008 roku i zajmuje powierzchnię 187,91 ha. Położony jest w województwie małopolskim, w powiecie olkuskim, na terenie gminy Olkusz, w pobliżu wsi Pazurek. Rezerwat znajduje się w granicach Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd oraz obszaru Natura 2000 „Jaroszowiec”.
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
Rezerwat charakteryzuje się bogatą szatą roślinną i imponującymi formacjami wapiennymi. Znajdziemy tu buczyny różnych typów (żyzna buczyna sudecka, kwaśna buczyna niżowa, buczyna storczykowa) oraz jaworzyny z charakterystycznym języcznikiem zwyczajnym. Obszar rezerwatu stanowi ostoję dla około 300 gatunków roślin, z czego ponad 20 jest pod ochroną. Można tu spotkać czosnek niedźwiedzi, paprotnik kolczysty oraz różne gatunki storczyków, jak np. buławnik wielkokwiatowy i kruszczyk szerokolistny.
Rezerwat słynie również z malowniczych wapiennych ostańców skalnych. Najbardziej znane są Zubowe Skały o wysokości sięgającej 440,6 m n.p.m., tworzące skalne miasto. W przeszłości skały te były popularnym miejscem wspinaczkowym, jednak po utworzeniu rezerwatu wspinaczka została ograniczona. Od 2019 roku ponownie jest możliwa na wybranych skałach. Na południu rezerwatu znajduje się kolejna grupa skał – Cisowa Aleja oraz mniejsze formacje jak Mała Skałka i wapienne wychodnie na Jastrząbce.
Przez rezerwat prowadzi ścieżka dydaktyczna o długości około 5 km z 12 przystankami edukacyjnymi oraz zielony szlak turystyczny. Na trasie znajdują się tablice informacyjne opisujące przyrodę, geologię i historię tego miejsc.
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
Sam obszar dzisiejszego rezerwatu był niegdyś częścią gęstych lasów bukowych i mieszanych porastających tereny wokół Olkusza, które od wieków były eksploatowane przez człowieka w celach przemysłowych i górniczych. Pierwsze dokładniejsze badania speleologiczne prowadził w latach 40. i 50. XX wieku Kazimierz Kowalski, znany polski speleolog. Jego odkrycia, m.in. jaskinie takie jak Omszała Studnia na terenie Zubowych Skał, zostały opisane w publikacji „Jaskinie Polski” z 1951 roku. Kowalski odkrył, że jaskinie te zawierają unikalne mikroklimaty, co udokumentował, opisując zjawisko obecności lodu w jaskiniach nawet w cieplejszych porach roku.
Obszar rezerwatu to część Jury Krakowsko-Częstochowskiej, która słynie z wapiennych formacji skalnych powstałych w okresie górnej jury (ok. 160 milionów lat temu). Skały te były modelowane przez erozję i działalność lodowców, tworząc charakterystyczne ostańce, takie jak Zubowe Skały i Cisowa Skała.
Tereny Rezerwatu Pazurek przez lata przyciągały turystów (w szczególności miłośników wspinaczki) i miłośników przyrody ze względu na swoje unikalne walory geologiczne oraz różnorodność flory i fauny. Wprowadzenie ochrony rezerwatowej było odpowiedzią na potrzebę zachowania cennych zbiorowisk leśnych i rzadkich gatunków roślin, jak również ograniczenia wpływu działalności człowieka. Dzięki powstaniu Rezerwatu Pazurek udało się ochronić zarówno dziedzictwo przyrodnicze, jak i historyczne tej części Małopolski.
Stan zachowania/stopień kultywowania Gminnego Cudu Regionu
Rezerwat Pazurek jest dobrze zachowany i objęty ochroną czynną. Zachwyca malowniczymi formacjami skalnymi i dziką przyrodą Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Możliwość wspinaczki na Zubowych Skałach została przywrócona w 2019 roku, choć odbywa się na określonych warunkach. To miejsce idealne dla osób szukających alternatywy dla bardziej zatłoczonych atrakcji regionu, jak Ojcowski Park Narodowy.