Czas powstania
Jezioro Jasne, znane też jako Jezioro Czyste, to wyjątkowe miejsce znajdujące się na Pojezierzu Iławskim. Jezioro swoją nazwę zawdzięcza niezwykle przejrzystej wodzie. Liczące 11 hektarów powierzchni jezioro ma tak czystą wodę, że jego dno jest w większości miejsc widoczne (średnia głębokość jeziora to około 8 metrów, światło dociera nawet na 14-15 metrów). Jezioro oraz przylegające do niego tereny tworzą Rezerwat Jasne, będący częścią Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego. Jest niemal niezamieszkałe przez organizmy żywe.
Jezioro Jasne powstało po wytopieniu się olbrzymiej bryły lodu (tzw. martwego lodu), która oddzieliła się od lodowca bałtyckiego w czasie jego recesji na północ 12 tys. lat temu. Została ona zagrzebana pod gliną, piaskami i żwirami, co zahamowało jej topnienie. Dopiero w cieplejszym okresie, długo po ustąpieniu lodowca, doszło do jej wolnego wytopienia się, co spowodowało powstanie głębokiej niecki w podłożu – obecnej misy jeziora.
Charakteryzuje się bardzo czystą i przejrzystą wodą. Swój wygląd zawdzięcza małej zawartości substancji odżywczych rozpuszczalnych w wodzie oraz wysokiemu natlenieniu. Jezioro ma też mało fosforu, który jest niezbędny do tego, aby rozwijały się glony oraz posiada wysoką kwasowość wynoszącą 4,3 ph (zbliżoną do ph piwa). Duża część wyprodukowanej w nim materii organicznej ulega mineralizacji i wraca do obiegu powodując, że niemal nie ma w nim osadów. Jeziora takie określane są jako oligotroficzne. Zimą jezioro rzadko zamarza, a latem woda jest w nim chłodna i orzeźwiająca. Jezioro Jasne znajduje się 108,6 m nad poziomem morza i jest najwyżej położonym zbiornikiem wodnym w okolicy, a w najgłębszym punkcie sięga około 20 metrów.
Bezpośrednie obrzeże jeziora porasta bór sosnowy i sosnowo-bukowy z pojedynczymi okazami olszy czarnej i brzozy w pobliżu lustra wody. Prócz nich rosną okazy dębów, topoli osiki, a z krzewów: kruszyna pospolita, wierzba szara i jarząb. Zawsze jednak wyraźna jest granica między roślinnością wodną a runem sąsiadującego boru sosnowego, wyznaczona przez stromą, podmytą burtę jeziora.
Krystalicznie czysta woda – fauna i flora Cudu
Jedynym z niewielu przedstawicieli fauny w jeziorze jest okoń karłowaty, którego głównym pożywieniem są inne okonie karłowate. Oprócz niego, na tafli jeziora czasem można zobaczyć czarno lub brązowogłowe kaczki – Gągoły. Wokół brzegu jeziora dominuje sit rozpierzchły, roślina swoim wyglądem przypominająca wielki szczypior, rośnie tu też mech torfowiec. 90% dna jeziora porasta gęsto jeden gatunek wodnego mchu zwanego sierpowcem z rodzaju Drepanocladus, co jest cechą charakterystyczną Jeziora Jasnego, który w głębszej części jeziora tworzy pasy gęstej murawy. Ubogi świat żyjących tu zwierząt stanowią głównie bezkręgowce wodne takie jak larwy ważek, chruścików i ochotek.
Pochodzenie nazwy
Chociaż tak przejrzysta woda Jeziora Jasne zachęca do kąpieli, niestety jest to zabronione. Na terenie całego rezerwatu Jasne obowiązuje zakaz kąpieli i uprawiania sportów wodnych.
Według urzędowego spisu opracowanego przez Komisję Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych (KNMiOF) nazwa tego jeziora to Jezioro Czyste. W większości publikacji i na mapach topograficznych jezioro to występuje pod nazwą Jezioro Jasne czasami Srebrne.
Jezioro Jasne posiadało w przeszłości wiele różnych nazw: Gieźniary, Srebrne, Kryształowe.
Dwie ostatnie nazwy były używane przez dawnych mieszkańców Siemian. Najbardziej zagadkowa jest ta pierwsza – jej niemiecką formę Gesmer znamy ze źródeł krzyżackich; nie wiadomo jednak skąd się wzięła. Najstarsza nazwa jeziora znajduje się na niemieckich mapach z XIX w., na których nosi ono nazwę Gesmar lub Gesnar.
Nazwa Gesnar (Gesmar) jest niemieckim zniekształceniem słowa staropolskiego „jesnar” (jasny, jaśniejący), pochodzącym od polskich osadników z utworzonej w 1700 r. wsi Schwalgendorf (Siemiany), gdzie nastąpiła zmiana przedrostka „je” na „ge”.
Na niemieckich mapach z pierwszej połowy XX w. nazwa Gesmar (Gesnar) znika, a zamiast niej pojawia się nazwa Helle See albo Weisser See: Jezioro Jasne, Jezioro Białe. Było to wynikiem planowej germanizacji, która dotyczyła również nazw topograficznych na mapach.
Do 1945 r. mieszkańcy Schwalgendorfu (Siemiany) używali lokalnej nazwy Jasne See (See –jezioro).
Ciekawostki i legendy
Na temat jeziora krąży wiele legend i opowieści, np. o rzekomo cudownej i uzdrawiającej mocy wody. Faktem historycznym jest to, że przed II wojną światową Niemcy używali wody z Jeziora Jasnego do produkcji piwa w browarze w Iławie.
W przeszłości okolice zbiornika musieli wykorzystywać ludzie, bowiem wiele lat temu z jego dna wydobyto fragmenty glinianych naczyń wczesnośredniowiecznych.
Z jeziorem związane są także różne legendy jedną z nich jest legenda, która mówi, że coś niesamowitego i zgubnego wydarzyć się może nad brzegiem jeziora, gdy ktoś zachowywać się będzie nieostrożnie i nierozważnie.
Zdarzyć się to może jedynie nocą i tylko w czasie pełni księżyca. Wtedy właśnie z toni jeziora wynurzają się trzy grube powrozy, które jakby ciągnięte przez niewidzialną rękę podnoszą się z głębin i wijąc się, opadają w różnych miejscach na brzeg porośnięty mchem i szuwarami. Tam też leżą w ciemności, jakby zagubione i zapomniane. Ale człowieka, który je znajdzie, zmusza jakaś siła do ich pochwycenia. Wielkie niebezpieczeństwo grozi jednak śmiałkowi, który ujmie je w ręce. Dwa powrozy niosą bowiem pewną śmierć dla ciekawskiego znalazcy. Gdy człowiek taki, z nadzieją zdobycia jakiegoś skarbu, pochwyci jeden z nich, zostanie natychmiast wciągnięty w otchłań Jasnego. Nikt i nic nie jest w stanie uratować nieszczęśnika, zginie on nieuchronnie w głębinie wodnej. Trzeci powróz, nieróżniący się wyglądem od dwóch pozostałych, nie niesie ze sobą tej groźby. Jeśli właśnie on zostanie ujęty w dłonie i pociągnięty, poruszy dzwon kościoła zatopionego w Jeziorze Jasnym. Dźwięk dzwonu dochodzący z głębin jest podobno niezwykle piękny, czysty i pełny. A kto go usłyszy, odczuje głębokie ukojenie duszy i na dalsze życie zostanie oświecony, czemu będzie towarzyszyło wielkie i trwałe szczęście.
Inna legenda związana z jeziorem to opowieść o zasiedlającym te tereny w czasach kolonizacji krzyżackiej pruskim ludzie Geriów. Według legendy zbudowany na wzgórzu w pobliżu Jeziora Jasnego drewniany kościół miał zostać spalony przez Prusów w odwecie za porwanie ich plemiennych kapłanek.
Niektórzy wierzą, że to właśnie w Jeziorze Czystym zatopiona została przez hitlerowców bursztynowa komnata. Jak widać, jest to prawdopodobnie tylko legenda, ponieważ od lat trenują tu płetwonurkowie, którzy jak dotąd niczego nie wyciągnęli…
Wskazówki dojazdu do rezerwatu
Rezerwat Jezioro Jasne znajduje się w lesie, około 1,1 km od drogi asfaltowej prowadzącej z Iławy przez Siemiany (gmina Iława) do wsi Jeziorno (w kierunku Jerzwałdu) znajduje się leśny parking, na którym można zostawić samochód. Parking leśny położony nieopodal osady Jeziorno pomieści kilka samochodów. W tym miejscu zaczyna się też ścieżka edukacyjna przygotowana przez nadleśnictwo. Aby dotrzeć do rezerwatu należy podążać około jednego kilometra prosto, utwardzoną leśną drogą, przez którą przebiega również ścieżka edukacyjna. Po około kilometrze, należy skręcić w prawo w drogę pożarową i iść jeszcze przez około 200 metrów, aż dojdziemy do Jeziora Jasnego. W ten sposób docieramy do punktu widokowego nad jeziorem Jasnym. W tym miejscu rozpoczyna się też licząca 1,5 kilometra ścieżka, którą można obejść jezioro. Dojście do rezerwatu odbywa się prostą drogą. Jedyną trudność może sprawić skrzyżowanie przy samym jeziorze, ponieważ nie ma tam znaków informujących, w którą stronę należy się udać. Należy skręcić w prawo, w drogę pożarową numer 15a, a po kilkudziesięciu metrach, po naszej lewej stronie ukaże się jezioro.
