Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
Badacze weryfikujący to stanowisko archeologiczne mają zaskakująco różne zdanie co do jego datowania. A. Gajda określił czas funkcjonowania na XIII-XIV wiek. Na kartach AZP przyjęto datowanie na XI-XII wiek. W literaturze pojawiają się również informację o dwóch fazach zasiedlenia, w XI-XII oraz XIII-XIV wieku. Skąd te rozbieżności? Wynikają one zwyczajnie z niewystarczającego stanu badań archeologicznych dawnego grodu wraz z najbliższą okolicą. (za uslugiarcheologiczne.com.pl)
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
Na wschód od wsi, na południowym brzegu jeziora Księte, usytuowane jest grodzisko.
Obiekt znajduję się w rejestrze zabytków pod numerem 73/C, data wpisu 27 stycznia 1963 roku (AZP 37-53, nr stanowiska w miejscowości 1, nr stanowiska na obszarze 32). W morfologii terenu zarysowuje się jako kopiec o owalnej podstawie i wymiarach 70 na 43 m, o powierzchni prawie 2300 m2. Wały wznoszą się na około 6 m powyżej podstawy. Zbocza kopca o nachyleniu 25-35° pokrywa zwarta murawa hamująca rozwój procesów erozyjnych. (za uslugiarcheologiczne.com.pl)
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
Źródła pisane natomiast wskazują jednoznacznie na kluczową rolę tego miejsca centralnego w średniowieczu, położonego najpewniej na dawnych szlakach handlowo-komunikacyjnych. Pierwszy znany zapis nazwy miejscowości zachował się w dokumencie z 1252 roku, w którym wymienione zostały komory celne w Dobrzyniu nad Wisłą, pierwszym Rypinie (Starorypinie Prywatnym), Michałowie i Księtem. Lokacja księskiego grodu zauważona została przez Krzyżaków, którzy starali się o pozostawienie sobie jego wraz z najbliższym otoczeniem. W 1306 roku Siemowit, książę dobrzyński, nadał Krzyżakom 200 łanów w Grążawach lub Księtem (ducentos mansos in Ksenite). Ponieważ okazało się, że Grążawy powinny należeć do biskupa, Krzyżacy otrzymali Księte. Wkrótce później obszar ten przeszedł w posiadanie biskupstwa płockiego. W 1312 roku wielki mistrz Zakonu Karol z Trewiru zawarł umowę z biskupem płockim Janem w sprawie dziesięcin z terytorium księskiego i michałowskiego. Dziesięciny te miały trafiać po okresie wolnizny bezpośrednio na potrzeby kurii płockiej. Już wiosną 1313 roku Księte wróciło do Polski. W 1329 roku Krzyżacy zajęli ziemię dobrzyńską, w tym gród w Księtem. W 1335 roku, w projekcie układu z Polską, który przedstawili Kazimierzowi Wielkiemu, Księte miało pozostać pod administracją Zakonu. Również w instrukcji danej posłom na sąd w Wyszehradzie w listopadzie 1335 roku wielki mistrz nakazał utrzymanie terytorium księskiego. Ostatecznie Księte, podobnie jak cała ziemi dobrzyńska wróciły do Polski na mocy pokoju kaliskiego w 1343 roku. Z tego czasu, dokładnie z roku 1348, z imienia znany jest młynarz Hejkon z Księtego, którzy otrzymał od księcia Władysława zgodę na budowę młyna w Rypinie. W latach 1352-1353 wymienia się dystrykty: rypiński i księcki w dzielnicy dobrzyńskiej. W 1356 roku Kazimierz Wielki sprzedał część miejscowości Księte oraz okoliczne wioski (Świedziebnię, Rokitnicę, Janowo) rycerzowi Piotrowi z Brussiny. W części wsi Księte, jak wynika z dokumentów mieszkała w tym czasie również drobna szlachta, używająca herbu Pobóg. (za uslugiarcheologiczne.com.pl)
Stan zachowania/stopień kultywowania Gminnego Cudu Regionu
Średni.