Od setek lat nierozerwalną częścią krajobrazu karpackiego są pasące się owce. Gdy w XIV wieku na obszarze Polski pojawił się pasterski lud zwany Wołochami, ukształtował się też specyficzny sposób prowadzenia sezonowego wypasu owiec zwany bacowaniem.
Baczowanie (Bacowanie) to praktyka kulturowego wypasu owiec w polskich Karpatach, którego korzenie sięgają w Polsce XIV wieku i są bezpośrednio związane z migracją pasterzy i osadnictwem wołoskim.
Umiejętność baczowania i funkcjonowanie wsi pasterskich przyczyniło się na przestrzeni wieków do rozwoju obszarów górskich. Wytwarzanie serów podpuszczkowych, szczególnie bryndzy, zapewniało egzystencję na obszarach peryferyjnych, z dala od obszarów nizinnych (sery stanowiły podstawę pożywienia, były niejako pasterskim chlebem). Baczowanie odgrywa istotną rolę w budowania lokalnej tożsamości, wskazywane jest jako źródło bogatej kultury góralskiej, a jego wspólnotowy charakter oraz poszanowania dla natury i drugiego człowieka, od czego zależało coroczne rozpoczęcie wypasu, wraz z obrzędowością, tworzą podstawy do zrównoważonej ochrony krajobrazu kulturowego.
Baczowanie jest związane z powtarzalnym rytuałem dnia, tj. brzaskiem dnia, wschodem słońca, udojem owiec, wypasem, wyrobem serów, odpoczynkiem, kolejnym dojeniem, wypasem i nocnym czuwaniem przy stadzie. Praca trwa nieustannie 24 godz. na dobę – w nocy czuwanie w kolibkach (drewnianych budkach) przy stadzie owiec.
Najbardziej charakterystycznym przejawem baczowania w gminie Istebna jest coroczne, wiosenne Mieszanie owiec.
Ceremonię „Mieszania owiec” prowadzą: sałasznik, bacza, owczorze
Program sałaśniczego obrzędu obejmuje:
– spędzanie owiec od gospodarzy do koszora – w tym czasie: grajóm gajdosze.
– powitanie zacnych gości przez Sałasznika
– uroczyste rozpoczęcie obrzędu mieszania – gra na trombitach.
– utworzenie wspólnego koła wokół wbitej do ziemi jodełki – (mojki – goiczka)
– wpuszczenie owiec do środka koła
– wspólna modlitwa
– rozpalenie ogniska przy wejściu do koszora, palenie ziół, okadzanie owiec, podawanie chleba
– oprowadzanie owiec 3x wokół jodełki, palenie ziół,
– Spędzenie owiec do koszora i próbny udój, owce wydojone wypuszczane na wypas.
– Obmiar i zlewanie mleka, do kotłów, wyrób sera i żentycy
– Ważenie sera (waga ręczna z hoczkiem), zapisywanie
– Poczęstunek i dzielenie sera.
– Wspólna zabawa przy muzyce
Bacza prowadzący owce
Najważniejsze w baczowaniu jest miłość do owiec.