Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
II poł. XIX w./ pocz. XX w.
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
W Wierbce, wsi leżącej nad początkowym biegiem rzeki Pilicy znajdują się zabudowania będące świadkiem XIX wiecznej przeszłości przemysłu papierniczego na tych terenach. Murowany, dwupiętrowy, tynkowany budynek fabryczny zbudowany na pocz. XX w. na planie prostokąta z dziedzińcem po środku stoi przy ul. Głównej. W osi środkowej zdobionej fasady frontowej pseudoryzalit z tarczą zegarową. Po prawej stronie neogotycka wieża z krenelażem i strzelnicami, zwieńczona dachem stożkowym z lukarnami. Po lewej stronie, tuż za ogrodzeniem dzisiejszych zakładów „Ospel” znajdują się dwa domy murowane, tynkowane zbudowane na planie wieloboku i nakryte wielopołaciowymi dachami, będące niegdyś domami mieszkalnymi dla dyrektora i pracowników fabryki.
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
Wierbka rozwój zakładów papierniczych zawdzięcza Chrystianowi Augustowi Moes (1810–1872), który nabył wieś w 1853 r. i założył w niej papiernię działającą do lat międzywojennych. Wprowadzając nowe maszyny i usprawniając proces wyrobu rozwinął zakład do tego stopnia, że w 1857r. papiernia w Wierbce była trzecią co do wielkości w Królestwie Polskim i zatrudniała 300 pracowników.
Na odległość jednej mili od osady Pilicy wznosi się wśród łąk, pagórków i lasów a zatem w miłem położeniu, znakomita i ciesząca się rozgłosem fabryka papieru, obok rozległej wsi Wierbka. Do fabryki prowadzi dobrze utrzymana droga bita, obsadzona drzewami, a przeżynająca rozległe nawodnione łąki. Zakład fabryczny składają liczne zabudowania tak warsztatów, jak domy murowane na pomieszczenie oficyjalistów, dyrektora i robotników, otoczone w około starannie oparkanionemi i utrzymanemi ogródkami. Cała tę koloniję przemysłową, dziś tak wdzięczną, schludną, istną antytezę samej Pilicy wzniósł przed laty dwudziestu nieodżałowanej pamięci Christyjan August Moes, którego firmę utrzymują po dziś dzień jego spadkobiercy…Papiernia mieści się w obszernym klamrowym, piętrowym murowanym budynku, z strzelającym w górę smukłym kominem, bezustannie wyrzucającym kłęby dymu…Dwie maszyny parowe o wysokiem ciśnieniu, jedna siły 45, druga 12 koni i turbina siły 20 koni, obok 270 do 300 robotników ciągle pracujących ,wprawiają w ruch całą fabrykę …
źródło: Gazeta kielecka, 1875, za: http://jura-pilica.com/?papiernie,298 [dostęp: 9.12.2024]
W 1893 r. fabryka prowadzona przez Aleksandera Juliusz Moes (1865–1928) w Wierbce składała się z 11 budynków i zatrudniała 150 pracowników. Niestety w rozwoju przedsiębiorstwa przeszkadzały nie tylko światowe kryzysy (1882, 1890, 1913) czy działania I wojny światowej, ale również pożary (1911, 1914). Po spłonięciu części zabudowań fabrycznych Moes zdecydował się na budowę nowej fabryki, którą uruchomił w 1914 r. W trakcie działań wojennych fabryka była nieczynna choć jeszcze przed wybuchem I Wojny Światowej pracowało w niej 500 robotników. Produkcję w Wierbce wznowiono dopiero w 1919 r. W latach międzywojennych, podobnie jak w całym polskim przemyśle, dochodziło do ograniczeń produkcji, częstych zastojów oraz zwolnień pracowników co powodowało niezadowolenie wśród załogi. W 1926 r. zakład papierniczy w Wierbce został zamknięty.
Po śmierci Aleksandra Moesa, 29 października 1928 r. spadkobiercy zamienili przedsiębiorstwo w Wierbce oraz w Sławniowie w Spółkę Akcyjną C.A. Moes Fabryka Tektur i Papieru Pilica. Niestety w wyniku światowego kryzysu gospodarczego, który rozpoczął się w 1929 r. i trwał do 1933 r. oraz złej polityki finansowej pełnomocnika firmy, spółka w 1933 r. została zlikwidowana. Nieruchomość fabryczną pt. „Dobra Papierni we wsi Wierbka” stanowiące własność masy upadłościowej firmy „Fabryka Papieru i Tektur Pilica” nabył na licytacji publicznej Bank Gospodarstwa Kredytowego.
Stan zachowania/stopień kultywowania Gminnego Cudu Regionu
Stan zachowania budynku fabrycznego bardzo dobry, budynek użytkowany. Budynki mieszkalne w stanie dostatecznym, częściowo zamieszkałe. Komin fabryczny stojący niegdyś na terenie fabryki (widoczny na archiwalnych fotografiach) został rozebrany w 1960 r.
Od 1953 r. na terenie dawnej papierni mieści się Spółka Akcyjna „Ospel” zatrudniająca ponad 500 pracowników i będąca dziś jednym z wiodących producentów sprzętu elektroinstalacyjnego na rynek polski i zagraniczny.