Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
1907
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
Posąg o kilku nazwach – „Śmierć”, „Anioł Śmierci”, „Kostucha”, „Płaczka” – znajduje się na cmentarzu parafialnym w Sitańcu (woj. lubelskie, pow. Zamość, gm. Zamość), na grobie Cecylii z Sajkiewiczów Halikowej zmarłej w 1903 r. Ma wysokość ponad 2 m, wykuty został z wapienia pińczowskiego przez Władysława Gruberskiego (1873 – 1933) – wybitnego polskiego rzeźbiarza i medaliera, wykonawcy rzeźb nagrobnych m.in. na warszawskim cmentarzu na Powązkach. Posąg śmierci w Sitańcu przedstawia całun, pod którym rysują się kształty postaci ludzkiej, unoszącej się nad skalistym złomem. Spod całunu wydobywają się ręce, z których prawa dzierży kosę, lewa wyciągnięta jest nad zniczem (jakby w ten sposób śmierć „tłumiła ogień bólu”). Jest jednym z najpiękniejszych i najbardziej sugestywnych dzieł sztuki cmentarnej na Zamojszczyźnie.
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
Cmentarz w Sitańcu umiejscowiony jest w odległości 400 metrów od kościoła pw. św. Bartłomieja Apostoła, wybudowanego w latach 1907–1913 (fundacja Maurycego Zamoyskiego). Założony został w latach 30-tych XIX wieku i obejmuje obszar ok. 2,3 ha. Wydzielona alejami jest najstarsza XIX-wieczna część. Najokazalszą budowlą tego cmentarza jest grobowiec rodziny Malczewskich herbu Tarnawa. Wiele jest grobowców o wysokiej randze artystycznej, wykonanych przez wybitnych rzeźbiarzy. Wśród nich wyróżnia się grobowiec rodziny Lipczyńskich z końca XIX w.
Poprzedni drewniany kościół znajdujący się obok starego cmentarza spłonął w czasie I wojny światowej. Dziś na miejscu tamtego kościoła i cmentarza stoi klasztor sióstr klarysek oraz przykościelna plebania.
Rzeźbę na grobie Cecylii Halikowej wykonał Władysław Gruberski w 1907 r. Projekt i kunszt wykonania został zauważony i doceniony za granicą – Gruberski otrzymał za nią na wystawie w Paryżu w 1907 r. prestiżowy medal Societe Nationale des Beaux – Narodowego Stowarzyszenia Sztuk Pięknych, założonego w 1890 r. w Paryżu przez grupę artystów, którzy wystąpili przeciwko systemowi nagród stosowanemu w oficjalnym Salonie.
Stan zachowania/stopień kultywowania Gminnego Cudu Regionu
Upływ czasu sprawił, że nagrobna postać śmierci przestała robić wrażenie. Podczas wojny pociski karabinowe podziurawiły plecy postaci, która ponadto nie miała głowy oraz części szaty. Brakowało również wielu innych części tej figury np. trzonka od kosy. Całą rzeźbę pokrył mech i porosty, naruszając jej strukturę. Renowacja przeprowadzona została w dniach 24 czerwca – 10 października 1997 r. oraz 15 kwietnia – 10 czerwca 1988 r. przez wybitnego mistrza kamieniarskiego z Zamościa Jana Bulewicza. W pracach pomagali mu żona i synowie. Inskrypcja jednak obecnie pozostaje nieczytelna.
Podobny pomnik nagrobny przedstawiający klęczącą postać przykrytą całunem znajduje się na cmentarzu Pére-Lachaise w Paryżu. Bliskie obu pomnikom nagrobnym są dwie figury przy kaplicy tzw. „baby”(lub „płaczki”) na cmentarzu w Krasnymstawie.
Opracował: Społeczny Zespół Roboczy Projektu
Na zdjęciach:
Posąg Śmierci w Sitańcu, fot. Joanna Laskowska
Cmentarz w Sitańcu, „Płaczki” na cmentarzu w Krasnymstawie, fot. Edyta Repeć