Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
Wieża wodna we Fromborku powstała w latach 1571–1572 jako pierwszy obiekt tego typu w Polsce i drugi w Europie.
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
Dawna wieża wodociągowa, czy też wieża ciśnień, murowana jest z cegły. Wzniesiono ją na planie kwadratu nad półkoliście sklepionym przepustem kanału. Jest siedmiokondygnacyjna. Na elewacjach w siedmiu poziomach znajdują się małe, półkoliście zamknięte okna. Korpus wieży wieńczy szeroki podokapowy gzyms, nad którym jest taras obserwacyjny z galeryjką. Wejście do wnętrza znajduje się od strony zachodniej. Tylko parter przykryty został prowizoryczny stropem. W przyziemiu i na pierwszej kondygnacji Wieży Wodnej znajduje się kawiarnia z ogródkiem letnim, skąd rozciąga się najpiękniejszy widok na Wzgórze Katedralne. Wnętrze powyższych sześciu pięter jest otwarte. Schody wieży wodnej prowadzą na taras widokowy, który pozwala na obserwowanie panoramy miasta.
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
We Fromborku, ze względu na jego niefortunne położenie pod względem dostępu do wody, przed rokiem 1427 wykopano kanał, który prowadził wodę z rzeki Baudy aż do miasta, w celu zaopatrzenia mieszkańców w wodę pitną i napędzaniu fromborskiego młyna. Stojąca na kanale wieża wodna była inżynieryjnym majstersztykiem na miarę swoich czasów. Inwestycję budowy wieży wodnej podjęła Kapituła Warmińska, a na osobę odpowiedzialną za instalację związaną z dostarczaniem wody wybrano wrocławskiego rurmistrza – Valentina Hendell. Wieża stanęła na fundamentach dawnego młyna. Innowacyjny sposób dostarczania wody polegał na wykorzystywaniu energii wody biegnącej kanałem. Obracała ona koło wodne, wprawiające z kolei w ruch mechanizm czerpakowy, a ten podnosił wodę na znaczną wysokość, skąd rozprowadzano ją grawitacyjnie po Wzgórzu Katedralnym i otaczających je kanoniach.
Urządzenie to reperowane było po roku 1630 i na początku XVIII wieku. Z kolei w roku 1778 wodociąg był już nieczynny. Rozebrany został tuż po połowie wieku XIX. Również wieża remontowana była w wiekach XVII i XVIII. W drugiej połowie wieku XIX włączono ją do dużego budynku młyna, wzniesionego na miejscu wcześniejszego zapewne jeszcze z wieku XVI. Po zniszczeniach w roku 1945 młyna już nie odbudowano, natomiast wieża wyremontowana została w roku 1964, z przeznaczeniem na taras obserwacyjny fromborskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii. W roku 1967 do wieży dobudowano pawilon księgarni.
W 2013 wieżę wyróżniono tytułem Zabytek Zadbany w konkursie Generalnego Konserwatora Zabytków. Obecnie w murach wieży wodnej funkcjonuje kawiarnia prowadzona od lat przez państwa Czarneckich. Zachowane zostały surowe mury wewnętrzne – podczas adaptacji wnętrz zadbano o zachowanie industrialnego charakteru obiektu oraz „mankamentów” – nierówności, śladów spalenizny, przemurowań, które swoją obecnością opowiadają historię tego miejsca. Punkt widokowy umożliwia obserwację miasta, z kolei w przybudówce znajduje się galeria, gdzie nabyć można artystyczne szkło, książki oraz pamiątki związane z Fromborkiem i Mikołajem Kopernikiem.
Stan zachowania/stopień kultywowania Gminnego Cudu Regionu
Obecnie Wieża Wodna we Fromborku zaadaptowana jest do celów turystycznych. Jest własnością prywatną, prowadzoną przez państwo Czarneckich. Odremontowana w 2012 r. pełni funkcję Wieży widokowej. W przyziemiu na pierwszej kondygnacji Wieży znajduje się kawiarnia z ogródkiem. Z tego miejsca popijając pyszną kawę można podziwiać Wzgórze Katedralne. Na następnej kondygnacji można obejrzeć wystawę dawnych Prus Wschodnich. Wyżej opisana jest historia Wieży i prezentacja filmu, która przedstawia zasadę działania najstarszej Wieży Wodnej. Na samej górze można podziwiać piękną panoramę na Zalew Wiślany.
