Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
Szpital św. Ducha został założony prawdopodobnie już w XIV w. przez Warmińską Kapitułę Katedralną, pełniąc funkcję szpitala i przytułku. Pierwszy udokumentowany czas budowy przypada na lata 1426 do 1433. Powstał wtedy długi, prostokątny budynek szpitala z kaplicą i część domu szpitalnego. Z tego czasu pochodzą znajdujące się w przedsionku gotyckie piece łaziebne a także freski w apsydzie kaplicy, przedstawiające sceny „Sądu Ostatecznego”. Po przekazaniu zakonowi antonitów szpitala przez ówczesnego biskupa warmińskiego Łukasza Watzenrode w 1507 roku rozpoczął się kolejny etap prac budowlanych. Ściany szachulcowe murów budynku szpitalnego zastąpiono cegłą. Szpital św. Ducha został oszczędzony podczas ostatniej wojny polsko-krzyżackiej w 1520 roku.
Obecny kształt szpitala nadano mu w trakcie gruntownej przebudowy w roku 1686. Od początku XVIII w. obiekt został poddany wielu pracom remontowym i konserwatorskim. Od 1874 roku szpital pod opieką Sióstr Katarzynek jako przytułek dla ubogich. Budynek bardzo ucierpiał w czasie II Wojny Światowej. Od roku 1977 do 1990 w zespole dawnego szpitala św. Ducha prowadzono prace konserwatorsko-remontowe, których celem było przywrócenie wyglądu obiektu z czasów ostatniej przebudowy z II połowy XVII wieku i przystosowanie go do celów ekspozycyjnych.
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
Zespół budowlany znajduje się przy ulicy Starej 6 we Fromborku. Składa się z gotyckiej kaplicy oraz szpitala łączącego style gotycki i barokowy. Znajduje się we wschodniej części miasta, przy ulicy Starej, w otoczeniu ogrodu zielnego (łac. herbularius). Budowla ma formę wydłużonego prostokąta, z kaplicą posiadającą trzy aneksy i półkolistą absydą od strony wschodniej, oraz długim, trójnawowym, bazylikowym budynkiem szpitala na zachodzie. Zbudowany jest z cegły ceramicznej pełnej, częściowo tynkowany, z dachami dwuspadowymi. Na dachu szpitala znajduje się barokowa sygnaturka. Elewacje zdobią skromne detale z przełomu XVII wieku, takie jak gzymsy, okna w kształcie odcinków łuków, na narożnikach elewacji zachodniej znajdują się boniowania. Główne wejście umieszczone w zachodniej części szpitala jest ozdobione portalem z półkolistą arkadą, której boki flankują toskańskie pilastry. Główna nawa szpitala łączy się z kaplicą szeroką, półkolistą arkadą, a po jej bokach znajdują się małe cele dla chorych oraz dawne pomieszczenia jadalni, kuchni i apteki. Wnętrze jest szczególnie cenne dzięki polichromiom, głównie gotyckim. W apsydzie znajduje się przedstawienie Sądu Ostatecznego z 19 scenami z drugiej ćwierci XV wieku, przypisywane Krzysztofowi Blumenrothowi, pisarzowi z Fromborka. Wnętrza zdobią również fragmenty dekoracji ornamentalnej z XV wieku na łuku tęczowym i z drugiej połowy XVI wieku na bocznych ścianach.
Do najcenniejszych elementów wystroju obiektu należą malowidło ścienne przedstawiające Sąd Ostateczny, dwa piece łaziebne, płyty epitafijne oraz ambona.
Na dachu szpitalu znajduje się bocianie gniazdo, do którego co roku powracają jego ptasi lokatorzy. W ogrodach możemy z kolei spotkać „kota Kopernika”, który po zeskanowaniu kodu QR przekaże swoją wiedzę na temat Fromborka i Szpitala Św. Ducha.
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
Obiekt przez 600 lat należał do Warmińskiej Kapituły Katedralnej. Początkowo pełnił funkcje szpitala i przytułku. Jest pierwszym fromborskim szpitalem – miejscem, w którym przez wieki ważyły się losy ludzi. W latach 1507-1519 prowadzony był przez zakon św. Antoniego Pustelnika, a od 1874 r. przez siostry Katarzynki z Braniewa. Administracyjnie podlegał kapitule fromborskiej, z której dotacji głównie się utrzymywał. Mikołaj Kopernik prowadził tu praktykę lekarską – leczył zarówno dostojników kościelnych, jak i mieszkańców Fromborka.
W 1992 roku we wnętrzach urządzono dział historii medycyny Muzeum Mikołaja Kopernika, a na terenie otaczającym dawny zespół szpitalny założono ogród ziołowy. W obecnej chwili możemy podziwiać w szpitalu wystawę historii medycyny, która ukazuje jak długą drogę musieliśmy przebyć, aby uzyskać możliwości leczenia znane nam dzisiaj. Jest to jedyny w Polsce zabytek szpitalnictwa, który w niezmienionym kształcie zachował się od początku XVII w. Możemy także zapoznać się z wystawą warmińskiej rzeźby i malarstwa XVII – XVIII w. Ogród zielny, do którego dostęp mają wszyscy zwiedzający, jest nietypowy – zawiera ponad 90 gatunków roślin, które nie są grupowane według rodzin. Na małych kwaterach ekspozycyjnych znajdują się rośliny zielone występujące lokalnie, jak i w obszarach śródziemnomorskich.
Stan zachowania/stopień kultywowania Gminnego Cudu Regionu
Szpital św. Ducha we Fromborku pomimo zniszczeń z czasów II Wojny Światowej i wcześniejszych, został odrestaurowany i pozostaje zachowany w bardzo dobrym stanie.