Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
Na podstawie wykopalisk ustalono, że we wczesnym średniowieczu obiekt ten o znacznych rozmiarach i drewniano – ziemnej konstrukcji pełnił funkcję swoistej strażnicy granic polsko-ruskich. Najwcześniejsza wzmianka o czudeckim zamku pochodzi z 1354 r. i znajduje się w dokumencie króla Kazimierza Wielkiego, w którym to czudecki gród stanowi punkt orientacyjny.
Rekonstrukcja czudeckiego zamku z okresu renesansu (rys. A. Michta)
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
Ruiny znajdują się na południe od Czudca, na wzgórzu zwanym Górą Zamkową lub Zamczyskiem, usytuowanym nad Wisłokiem.
Odkrycia dawnych zabudowań dokonał w 1955 roku prof. Gabriel Leńczyk, odsłaniając w trakcie badań przede wszystkim pozostałości murów zamkowych. W 2001 roku miały tam miejsce pierwsze badania archeologiczne na szerszą skalę.
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
Trudno znaleźć jednoznaczne informacje na temat budowniczych warowni na wzgórzu. Jedna z teorii głosi, iż twórcą zamku był Teodor Gryfita znany jako Czader lub Cedro – banita skazany na wygnanie za udział w sporze pomiędzy Henrykiem Brodatym a Leszkiem Białym. Czader uzyskał pomoc od cystersów, których wcześniej wspomagał hojnymi datkami. Dzięki temu mógł wybudować nad brzegiem Wisłoka zamek, by w jego murach ukryć się i dać początek kolonizacji tych terenów.
W 1264 roku obecny dziś Czudec nosił nazwę Czucz i wymieniany był w źródłach pisanych jako twierdza graniczna Małopolski i Ziemi Przemyskiej. Do połowy XIV wieku pełnił rolę punktu obronnego ówczesnych granic wschodnich Królestwa Polskiego, które zostały następnie przesunięte przez Kazimierza IV Wielkiego na wschód. Zachowany dokument z roku 1346 wspomina o nadaniu przez króla Rzeszowa i okolicznych wsi swojemu wiernemu słudze Janowi Pakosławicowi. We wspomnianym dokumencie zapisano,że dobra nadane Pakosławicowi sięgać będą aż do zamku czudeckiego. Od tamtego czasu zamek zmieniał swych właścicieli, ulegając przy tym licznym przebudowom. Począwszy od roku 1610 dostał się w dłuższe posiadanie rodziny Grabieńskich herbu Pomian. W międzyczasie napadli na niego Tatarzy zdobywając zarówno miasto jak i zamek w roku 1624. Kolejny najazd mający miejsce w 1692 roku zniszczył doszczętnie zamek, który nie został już odbudowany.
Wizerunek zamku znajdował się na wczesnych pieczęciach miejskich Czudca z okresu, gdy miejscowość posiadała prawa miejskie (lata 1427–1935); ich najstarsze odciski, pochodzące z drugiej połowy XVI wieku, przedstawiają mur i trzy wieże, dwie wyższe i jedną niższą. Pieczęcie z tym wizerunkiem były używane do XVIII wieku; nawiązuje do nich obecny herb gminy Czudec.
Stan zachowania/stopień kultywowania Gminnego Cudu Regionu
Najazd mający miejsce w 1692 roku zniszczył doszczętnie zamek, który nie został już odbudowany.
źródła:
https://greenfilmtourism.eu/inspiracje/ruiny-zamku-w-czudcu,inspiracja153
https://www.strzyzowski.pl/czudec
Dane identyfikacyjne
Województwo: podkarpackie
Powiat: strzyżowski
Gmina: Czudec
Ruiny Zamku, fot. Leszek Drzał
Prace archeologiczne na Zamku w Czudcu