Czas powstania Gminnego Cudu Regionu
1925 r.
Opis cech fizycznych Gminnego Cudu Regionu
Cerkiew w Wielkich Oczach wyróżnia się na tle innych świątyń cerkiewnych regionu lubaczowskiego jako nietypowy zabytek. W przeciwieństwie do większości miejscowych cerkwi zbudowana jest w konstrukcji szachulcowej. Tego typu budownictwo, charakterystyczne dla zachodnich i północnych terenów Polski, nadaje cerkwi unikalny charakter. Ściany cerkwi tworzy szkielet wykonany z drewnianych słupów, rygli i zastrzałów, a przestrzeń pomiędzy nimi została wypełniona ceglanym murem. Konstrukcja świątyni jest również nietypowa pod względem układu przestrzennego. Zbudowana na planie prostokąta, z węższym sanktuarium i krótkimi bocznymi aneksami, odbiega od tradycyjnych układów stosowanych w innych cerkwiach wschodnich. Zarówno część wschodnia, jak i przedsionek zamykający nawę od zachodu, mają trójboczny kształt, co nadaje budowli oryginalną formę. W bryle cerkwi znajduje się charakterystyczna ośmioboczna kopuła, umieszczona nad środkową częścią nawy, co stanowi wyróżniający element architektoniczny. Świątynia powstała dzięki składkom parafian i została wzniesiona przez budowniczego Eustachego Serdyńskiego.
Opis kontekstów historycznych Gminnego Cudu Regionu
Po Miękickich właścicielami Wielkich Oczu byli Piotr (zwolennik prawosławia, późniejszy metropolita kijowski), a po nim jego starszy brat Mojżesz Mohyła. To właśnie on założył w Wielkich Oczach parafię prawosławną (1648 r.) i wybudował dla niej drewnianą cerkiew (1654 r.). W1820 r. zastąpiono ją nowym obiektem. W 1915 r. niemiecki ostrzał artyleryjski zniszczył zabudowę centrum wsi oraz cerkiew. Budowę kolejnej świątyni rozpoczęto w 1924 r. Projekt wykonał Jan Sas-Zubrzycki, pracami kierował Eustachy Seredyński. Budowę cerkwi zakończono w 1925 r. – w Wielkich Oczach stoi do dziś. Przy cerkwi wzniesiona została wolnostojąca dzwonnica, na miejscu poprzedniczki, którą zniszczył również ostrzał artyleryjski. Zawieszono na niej jeden dzwon o imieniu Symeon. W 1937 r. świątynia została przebudowana. Po wysiedleniu Ukraińców w latach 1945–1947 została przejęta przez Gminną Spółdzielnię „Samopomoc Chłopska” w Lubaczowie na magazyn artykułów spożywczych i elektrotechnicznych. Pełniła tę funkcję do 1989 r. W tym czasie rozgrabieniu i zniszczeniu uległo wyposażenie wnętrza. Około 1955 r. rozebrano dzwonnicę.
Stan zachowania/stopień kultywowania Gminnego Cudu Regionu
Cerkiew jest w remoncie. W 2025 roku ma zostać udostępniona dla zwiedzających. W chwili obecnej znajduje się w użyczeniu na rzecz Podkarpackiego Stowarzyszenia Ratowania Zagrożonych Zabytków PSRZZ „EMPORA”, które od 2021 zajmuje się jej remontem. Z wyposażenia cerkwi zachował się tylko fragment żyrandolu, który znajduje się w muzeum w Zamościu.
Dane identyfikacyjne
Województwo: Podkarpacie
Powiat: Lubaczów
Gmina: Wielkie Oczy
Miejscowość: Wielkie Oczy