Czas powstania: 1963 jako rezerwat przyrody
Opis cech fizycznych wprowadzonego Gminnego Cudu Regionu: Dolina Mnikowska jest rezerwatem przyrody objętym formą ochrony „Natura 2000” o długości 2 km i powierzchni 20,89 ha powołanym do życia w 1963 roku. Dominują w nim grądy (wielogatunkowe lasy liściaste) złożone z grabów, buków itp. We wschodniej części rezerwatu można spotkać buczynę, w tym buczynę storczykową. Chronione na jego terenie są konwalia majowa, śnieżyczka przebiśnieg i dwa gatunki pierwiosnka. Jest także, wraz z przełomem rzeki Sanki, fragmentem rozciągającego się od Chrzanowa do Krakowa Teńczyńskiego Parku Krajobrazowego w którym znaleźć można wiele ciekawych przyrodniczo i kulturowo obiektów. W Dolinie Mnikowskiej, będącej częścią Doliny Sanki, znajdują się jurajskie źródła i wywierzyska (wydajne źródła krasowe).
Opis kontekstów historycznych:
W Dolinie Sanki było wiele młynów, tartaków, foluszy (budynków z maszyną do obróbki/folowania sukna), a do ich działania wykorzystywano rzekę Sankę. Wpływa ona do Wisły na krakowskich Bielanach, a bierze początek w Puszczy Dulowskiej w podmokłych lasach i płynie przez tereny jurajskie.
W Dolinie Mnikowskiej znajdują się Jaskinie nad Matką Boską (82 m długości), Pod Kochanką i Na Malanówce.
Ciekawym miejscem na terenie Doliny Mnikowskiej jest tzw. „Źródło Maryli”. Jest to źródło Sanki, które ją zasila. Od lat 70. XX wieku do roku 2000 naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego badali źródła na terenie jury. Wśród nich była Maria Baścik nazywana „Marylą: i stąd wzięła się nazwa „Źródło Maryli”. Woda w nim jest przefiltrowana przez skały, czysta i zdatna do picia.
Przed wiekami w Dolinie Mnikowskiej czczono podobno słowiańską boginię Mokosz uważaną za panią przyrody. Była przedstawiana jako postać z dużą głową i długimi rękami, trzymającą kołowrotek i kłębek wełny. Niektórzy uważali, że uosabia ona kult Matki Ziemi; inni nie przypisują jej tak ważnej roli twierdząc, że była ona podrzędnym bóstwem.
Dolina Mnikowska jest też miejscem odwiedzanym w przeszłości przez postaci historyczne. To tutaj król Zygmunt II August miał przyjeżdżać na spotkania z Barbarą Radziwiłłówną. Spotkania te dały nazwę części lasu nazywanego po jednej stronie „Miłosówką”, a po drugiej „Kochanką”. W Dolinie Mnikowskiej na modlitwach mieli spotykać się także powstańcy styczniowi – patrz: obiekt „Matka Boska Skalska”.
W latach 80. XIX wieku badania archeologiczne na jej terenie prowadził Gotfryd Ossowski. Zatrudniał wówczas pracowników zajmujących się rozkopywaniem jaskiń. Niektórzy przynosili mu znajdowane przedmioty, ale zdarzały się przypadki dostarczania Ossowskiemu falsyfikatów. Część archeologów podejrzewała, że taki proceder miał miejsce. Dopiero jednak w latach 30. XX wieku wybitny archeolog Gabriel Leńczyk dowodził tego fałszerstwo, który dotarł do oszustów sprzed lat, sprowadził ich do Muzeum Archeologicznego w Krakowie i tam wskazywali oni falsyfikaty.
Przed II wojną światową o Dolinie Mnikowskiej mówiło się z powodu odbywających się tam „Świąt Pieśni”. Relacje z nich znajdowały się w ówczesnej prasie, a fotografie wtedy wykonane można zobaczyć w zasobach Narodowego Archiwum Cyfrowego. „Święta Pieśni” odbywały się w czerwcu i październiku, a brały w nich udział zespoły reprezentujące poszczególne szkoły. Występowały one w Mnikowie oraz, te które dotarły do finału, jesienią w szkołach. Startowały w nich między innymi dzieci z Wołowic, Kaszowa, Czułowa, Cholerzyna, Rącznej czy Morawicy. W 1933 roku na „Święcie Pieśni” w śpiewaniu zwyciężył zespół dziecięcy z Prądnika Czerwonego. W uroczystościach wzięli udział m.in. starosta krakowski Władysław Wnęk oraz, widoczny na prezentowanej fotografii prezes Rady Miejskiej Paryża Lamoureux de Fontenay.
Do 1963 roku na terenie Doliny Mnikowskiej były łąki na których odbywał się wypas zwierząt. Pasły się tu stada koni na potrzeby dawnych transportów oraz owce i barany.
Dane identyfikacyjne
Województwo: małopolskie
Gmina: Liszki
